Artykuły
Streszczenie
Celem niniejszego opracowania jest odpowiedź na pytanie, czy osoby pełnoletnie stale zamieszkujące nieruchomość lokalową oraz osoby faktycznie z niej korzystające ponoszą odpowiedzialność za opłaty związane z eksploatacją i utrzymaniem lokalu oraz nieruchomości wspólnej. Odpowiedź na nie pozwoli na rozstrzygnięcie celowości wprowadzania zmiany stanu prawnego ukierunkowanej na stworzenie podstaw odpowiedzialności osób pełnoletnich stale zamieszkujących nieruchomość lokalową oraz osób faktycznie z niej korzystających za opłaty związane z eksploatacją i utrzymaniem lokalu oraz nieruchomości wspólnej. Odpowiedzialność tych osób będzie rozpatrywana zarówno względem dostawców energii elektrycznej, energii cieplnej, gazu, wody, jakichkolwiek innych dóbr, usługodawców, w szczególności w zakresie utrzymania porządku i czystości, jak i względem wspólnoty mieszkaniowej.
W świetle spostrzeżeń zawartych w niniejszym opracowaniu stworzenie podstaw solidarnej odpowiedzialności osób pełnoletnich stale zamieszkujących nieruchomość lokalową oraz osób faktycznie z niej korzystających za opłaty związane z eksploatacją i utrzymaniem lokalu oraz nieruchomości wspólnej wymaga zmian stanu prawnego.
Przy wprowadzaniu zmian ukierunkowanych na stworzenie podstaw solidarnej odpowiedzialności osób pełnoletnich stale zamieszkujących nieruchomość lokalową oraz osób faktycznie z niej korzystających za opłaty związane z eksploatacją i utrzymaniem lokalu oraz nieruchomości wspólnej niezbędne jest przesądzenie wprost jej solidarnego charakteru i rozstrzygnięcie wiążących się z tym kwestii wskazanych w niniejszym artykule, takich jak roszczenia regresowe oraz określenie jej zakresu podmiotowego i przedmiotowego.
Abstract
The purpose of this article is to answer the question whether adults residing in an apartment real estate permanently and persons using it actually are liable for the fees related to operation and maintenance of the apartment real estate and the common property. The answer to this question leads to a conclusion on the advisability of introducing a change in the Polish legislation aimed at creating the basis for the liability of adults residing in an apartment real estate permanently and persons using it actually, with regards to the fees related to operation and maintenance of the apartment real estate and the common property. The liability of these persons will be considered both towards suppliers of electricity, heat, gas, water, and any other goods, service providers – in particular in terms of maintaining order, as well as towards the housing community.
In the light of the observations contained in this paper in the present Polish legislation there is no basis for joint and several liability of adults residing in an apartment real estate permanently and persons using it actually for the fees related to operation and maintenance of the apartment real estate and the common property. Introducing the joint and several liability is this regard requires changes in the Polish legislation.
When introducing changes aimed at creating the basis for joint and several liability of adults residing in an apartment real estate permanently and persons using it actually for the fees related to operation and maintenance of the apartment real estate and the common property, it is necessary to determine its joint and several nature and to resolve the related issues indicated in this article such as recourse claims and defining its subjective and objective scope.
Bibliografia (References)
1. Biały A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 4, Zobowiązania. Część szczególna (art. 535–7649), red. Habdas, M. Fras, Warszawa 2018.
2. Ciepła H., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 4, Zobowiązania. Część szczegółowa, red. Gudowski, Warszawa 2017.
3. Ciepła H., [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 2, G. Bieniek, Warszawa 2011.
4. Doliwa A., Prawo mieszkaniowe. Komentarz, Legalis/el. 2021.
5. Górecki J., Matusik G., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, K. Osajda, W. Borysiak, Legalis/el. 2022.
6. Jezioro J., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. Gniewek, P. Machnikowski, Legalis/el. 2021.
7. Kozieł G., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, Zobowiązania. Część szczegółowa, A. Kidyba, Warszawa 2014.
8. Królikowska K., [w:] Komentarze Prawa Prywatnego, t. 6A, Prawo spółdzielcze i mieszkaniowe. Komentarz, red. Osajda, Warszawa 2018.
9. Lackoroński B., [w:] Komentarze Prawa Prywatnego, t. 3A, Kodeks cywilny. Zobowiązania. Część ogólna. Komentarz, red. Osajda, Warszawa 2017.
10. Panowicz-Lipska J., [w:] Kodeks cywilny, t. 3, Art. 627–1088, red. M. Gutowski, Legalis/el. 2022.
11. Pietrzykowski K., [w:] Kodeks cywilny, t. 2, Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, red. K. Pietrzykowski, Legalis/el. 2021.
12. Pietrzykowski K., Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz, Legalis/el. 2018.
13. Romanow S., [w:] Komentarze Prawa Prywatnego, t. 6B, Prawo spółdzielcze i mieszkaniowe. Komentarz, red. Lackoroński, Legalis/el. 2022.
14. Salamonowicz M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, M. Załucki, Legalis/el. 2023.
15. Stawicka E., Według jakich reguł powinno się odbywać wewnętrzne rozliczenie pomiędzy podmiotami zobowiązanymi in solidum, jeżeli jeden z nich spełnił całe świadczenie na rzecz wspólnego wierzyciela?, Palestra 2008, nr 3–4.
16. Sylwestrzak A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022.
17. Sylwestrzak A., Odpowiedzialność osób zamieszkujących z najemcą za czynsz najmu lokalu, Przegląd Sądowy 2013, nr 9.
18. Zębala J., [w:] Komentarze Prawa Prywatnego, t. 6B, Prawo spółdzielcze i mieszkaniowe. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2018.
Jak cytować (How to cite this)
B. Lackoroński, Odpowiedzialność solidarna osób pełnoletnich stale zamieszkujących nieruchomość lokalową oraz osób faktycznie z niej korzystających za opłaty związane z eksploatacją i utrzymaniem lokalu oraz nieruchomości wspólnej – de lege lata i de lege ferenda, Prawo w Działaniu 2023, t. 56, https://doi.org/10.32041/pwd.5601
Streszczenie
Dokonana w artykule analiza odnosi się do osób starszych, wobec których zastosowano instytucję ubezwłasnowolnienia całkowitego, w kontekście wybranych skutków tej instytucji prawnej. W opracowaniu wyodrębniono niektóre skutki prawne instytucji ubezwłasnowolnienia, które wydają się być najbardziej istotne w obszarze prawa cywilnego, a równocześnie dotkliwe wobec osoby starszej. Głównie jest to pozbawienie osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie zdolności do czynności prawnej, a także związane z tym kolejne skutki – pozbawienie jej zdolności testowania oraz pozbawienie możliwości zawarcia małżeństwa przez osobę starszą.
Sformułowano wnioski, że instytucja ubezwłasnowolnienia całkowitego nie stanowi odpowiedniego narzędzia prawnego ochrony praw i interesów osób starszych, a jej skutki nazbyt daleko ingerują w sferę prawną tychże osób; ponadto, że obowiązujący system prawny w „warstwie narzędziowej” w sposób odpowiedni chroni osoby starsze. Z kolei w „obszarze operacyjnym” rozważenia wymaga wprowadzenie takiej instytucji, która będzie wspierać osobę starszą w obrocie cywilnoprawnym, w tym w zakresie reprezentacji i korygowania wadliwych czynności przez nią dokonanych.
Abstract
The analysis performed in the article refers to the elderly who have been subjected to the institution of total incapacitation, in the context of selected effects of this legal institution. The article identifies some legal consequences of the institution of incapacitation, which seem to be the most important in the area of civil law, and at the same time severe for the elderly. The main one being the deprivation of the incapacitated person's full legal capacity, and the related consequences – deprivation of the incapacitated person's ability to make a will and deprivation of the possibility of marriage by an elderly person.
Conclusions were formulated that the institution of total incapacitation is not an appropriate legal tool to protect the rights and interests of older people, and its consequences interfere too much in the legal sphere of these people. In addition, the existing legal system adequately protects the elderly. On the other hand, in the “operational area”, it is necessary to consider introducing an institution that will support a third party in civil law transactions, including representation and correction of defective actions performed by them.
Bibliografia (References)
1. Balwicka-Szczyrba M., Rozważania nad wsparciem osób starszych w obrocie cywilnoprawnym, Acta Iuris Stetinensis 2022, nr 3.
2. Balwicka-Szczyrba M., Sylwestrzak A., Instytucja ubezwłasnowolnienia w perspektywie unormowań Konstytucji RP oraz Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, t. 40.
3. Balwicka-Szczyrba M., Sytuacja osób starszych w prawie rodzinnym i opiekuńczym, [w:] Prawo rodzinne i spadkowe wobec współczesnych zjawisk technologicznych i społecznych, red. J.M. Łukasiewicz, M. Załucki, Toruń 2018.
4. Błędowski B., Grodzicki T., Mossakowska M., Zdrojewski T. [red.], Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem, Gdańsk 2021.
5. Doliwa A., Funkcje zasad współżycia społecznego w prawie cywilnym, Warszawa 2021.
6. Domański M., Analiza możliwości wprowadzenia instytucji pośredniej pomiędzy instytucją kuratora dla osoby niepełnosprawnej (art. 183 k.r.o.) a instytucją ubezwłasnowolnienia, Warszawa 2022, https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2022/06/IWS_Domanski_M_Analiza-mozliwosci-wprowadzenia-instytucji-posredniej-pomiedzy-instytucja-kuratora-dla-osoby.pdf.
7. Królikowski M., Błąd jako wada oświadczenia woli strony umowy, Warszawa 2014.
8. Krukowski J., [w:] Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997.
9. Malarewicz-Jakubów A., Wsparcie prawne osób starszych, Warszawa 2017.
10. Południak-Gierz K., Wady oświadczenia woli w umowach zawieranych na internetowym rynku konsumenckim, Warszawa 2020.
11. Szafranek A., Iwański R., Konstytucyjna ochrona praw osób starszych w zakresie wybranych świadczeń pomocy społecznej – założenia a realizacja, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2022, nr 2, https://doi.org/10.15804/ppk.2022.02.17.
12. Tomaszewska M., Charakter prawny decyzji o ubezwłasnowolnieniu w sądowym stosowaniu prawa, Toruń 2008.
Jak cytować (How to cite this)
M. Balwicka-Szczyrba, Ubezwłasnowolnienie całkowite osoby starszej, Prawo w Działaniu 2023, t. 56, https://doi.org/10.32041/pwd.5602
Streszczenie
Artykuł obejmuje zagadnienie dopuszczalności postmortalnego przeniesienia zarodków oraz konsekwencji filiacyjnych i prawnospadkowych zabiegu medycznego, w którego następstwie dochodzi do urodzenia dziecka. Autorzy dostrzegają wątpliwości wiążące się ze stosowaniem szczególnej regulacji zawartej w ustawie o leczeniu niepłodności i jej konsekwencji w prawie spadkowym. Wiąże się to z tym, że pomiędzy powstaniem zarodka poza organizmem kobiety i jego pozostawaniem poza tym organizmem mogą zaistnieć zdarzenia, których skutki dostrzegalne będą zarówno w sferze prawnej podmiotów poddających się leczeniu niepłodności, jak i potencjalnie w sferze mającego się narodzić dziecka. Zdarzenia te mogą mieć postać zdarzeń naturalnych, niezależnych od woli (zdarzenia sensu stricto), a także zdarzeń konwencjonalnych, skutkujących np. wycofaniem zgody zainteresowanych podmiotów na przeniesienie zarodka do organizmu kobiety. Przedmiotem analiz pozostają konsekwencje filiacyjne oraz skutki prawnospadkowe w sytuacji zdarzeń naturalnych wiążących się ze śmiercią mężczyzny, który był dawcą komórek rozrodczych w ramach dawstwa partnerskiego, oraz mężczyzny, który wyraził zgodę na zapłodnienie żony anonimowym nasieniem.
Abstract
The article covers the issue of the admissibility of postmortal embryo transfer and the filiation and inheritance consequences of a medical procedure that results in the birth of a child. The authors note doubts related to the application of the specific regulation contained in the Infertility Treatment Act and its consequences in inheritance law. This is due to the fact that between the creation of the embryo outside the woman's body and its remaining outside the body, events may occur, the effects of which will be noticeable both in the legal sphere of entities undergoing infertility treatment, and potentially in the sphere of the child to be born. These events may take the form of natural events, independent of will (events in the strict sense), as well as conventional events, resulting in, for example, the withdrawal of the consent of interested entities to transfer the embryo into the woman's body. The subject of the analyzes are the filiation consequences and legal inheritance consequences in the event of natural events involving the death of a man who donated reproductive cells as part of a partnership donation and a man who consented to his wife's fertilization with anonymous sperm.
Bibliografia (References)
1. Bączyk-Rozwadowska K., Aktualne problemy diagnostyki preimplantacyjnej w kontekście dążeń rodziców do realizacji projektu rodzicielskiego, Białostockie Studia Prawnicze 2017, t. 22, nr 2.
2. Bączyk-Rozwadowska K., Glosa do wyr. SN z 9.3.2012 r., I CSK 282/11, OSP 2012/11, poz. 106.
3. Bączyk-Rozwadowska K., Prawne aspekty wspomaganej prokreacji post mortem, Gdańskie Studia Prawnicze 2021, nr 1, https://doi.org/10.26881/gsp.2021.1.03.
4. Bączyk-Rozwadowska K., Prokreacja medycznie wspomagana. Studium z dziedziny prawa, Toruń 2018.
5. Biernat J., Ochrona osób bliskich spadkodawcy w prawie cywilnym, Toruń 2002.
6. Borysiak W, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis/el. 2023.
7. Bosek L., Prawo osobiste do poznania własnej tożsamości genetycznej, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2008, z. 4.
8. Breczko A., Andruszkiewicz M., Prawo spadkowe w obliczu postępu technologicznego (nowe wyzwania w XXI wieku), Białostockie Studia Prawnicze 2017, t. 22, nr 4.
9. Casini M., Haberko J., Lo status del concepito nell’ordinamento giuridico polacco, Medicina e Morale 2008, nr 5, https://doi.org/10.4081/mem.2008.270.
10. Chmaj M., Komentarz do Konstytucji RP. Art. 30, 31, 32, 33, Warszawa 2019.
11. Clark D., En ventre sa frigidaire: Zygotes as Children, Alternative Law Journal 1996, nr 4.
12. Czarnik Z., Gajda J., Ochrona prawna dziecka poczętego in vitro i pozostającego poza organizmem matki (uwagi de lege ferenda i de lege lata), Nowe Prawo 1990.
13. d’Almaine J., Zaal F.N., Inheritance Rights for Posthumously Procreated Children: A Growing Challenge for the Law, Potechefstroomse Elektroniese Regsblad 2018, nr 1, https://doi.org/10.17159/1727-3781/2018/v21i0a4211.
14. David J.E., Kinship, Law and Politics, Cambridge 2020, https://doi.org/10.1017/9781108589444.
15. Domański M., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, t. 5, red. K. Osajda, Warszawa 2017.
16. Dyoniak A., Status prawny dziecka pochodzącego z postmortalnej inseminacji albo postmortalnej implantacji embrionu, [w:] Wspomagana prokreacja ludzka. Zagadnienia legislacyjne, red. T. Smyczyński, Poznań 1996.
17. Dyoniak A., Wpływ woli osób bezpośrednio zainteresowanych na powstanie stosunku prawnego rodzice – dzieci w przypadku nienaturalnej prokreacji, Studia Prawnicze 1993, nr 2–3.
18. Gajda J., Prawo do znajomości oraz ustalenia własnego pochodzenia, [w:] Księga Jubileuszowa Profesora Tadeusza Smyczyńskiego, red. M. Andrzejewski, L. Kociucki, M. Łączkowska, A.N. Schulz, Poznań 2008.
19. Gajda J., Przesłanka dobra dziecka przy ustalaniu jego pochodzenia, Rodzina i Prawo 2006, nr 1.
20. Gałązka M., Świadczenia zdrowotne wspomagające prokreację, [w:] System Prawa Medycznego, t. 2, Poszczególne przypadki świadczeń zdrowotnych, red. L. Bosek, A. Wnukiewicz-Kozłowska, Warszawa 2018.
21. Grasso E., The Unbearable Lightness of Informed Consent in Post Mortem Fertilization, European Review of Private Law 2021, nr 6, https://doi.org/10.54648/erpl2021049.
22. Gwiazdomorski J., Prawo spadkowe, Warszawa 1959.
23. Haberko J., Kocyłowski R., Szczególna postać tajemnicy lekarskiej w przypadku stosowania technik wspomaganego medycznie rozrodu, Prawo i Medycyna 2006, nr 23.
24. Haberko J., Łuczak-Wawrzyniak J., Dobrodziejstwo nowoczesnych technik wspomaganej medycznie prokreacji czy problem rodziny i dziecka?, Diametros 2015, nr
25. Haberko J., Sokołowski T., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Sokołowski, Warszawa 2013.
26. Haberko J., Status cywilnoprawny ludzkiego embrionu w fazie przedimplantacyjnej, Przegląd Sądowy 2008, nr 10.
27. Haberko J., Ustawa o leczeniu niepłodności. Komentarz, Warszawa 2016.
28. Knaplund K., Reimagining Postmortem Conception, Georgia State University Law Review 2021, nr 3.
29. Krekora-Zając D., Prawo do poznania matki biologicznej według krajowego prawa rodzinnego, Studia Prawnicze 2014, nr 1.
30. Księżak P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis/el. 2023.
31. Kwiecień-Madej A., Sytuacja prawna ojca dziecka poczętego w polskim prawie rodzinnym, Warszawa 2022.
32. Leipold D., [w:] Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch. Erbrecht, red. S. Kessal-Wulf, München 2022.
33. Lipski J., Opinia prawna na temat rządowego projektu ustawy o leczeniu niepłodności, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych 2015, nr 4.
34. Łukasiewicz J.M., Kilka słów o stosunkach rodzinno-prawnych podstawowych, zależnych i oderwanych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego 2013, nr 77, Prawo 12.
35. Łukasiewicz R., Dawstwo zarodków a przysposobienie – zagadnienia wybrane, [w:] Nasciturus pro iam nato habetur. O ochronę dziecka poczętego i jego matki, red. J. Mazurkiewicz, P. Mysiak, Wrocław 2017.
36. Maddox N., Children of the Dead: Posthumous Conception, Critical Interests and Consent, Journal of Law and Medicine 2020, nr 3.
37. Marszelewski M., Zapłodnienie post mortem w europejskim prawie porównawczym. Przyczynek do oceny polskiej ustawy o leczeniu niepłodności, Prawo i Medycyna 2015, nr 4.
38. Marszelewski M., Zapłodnienie post mortem w wybranych krajach common law, Studia Iuridica Toruniensia 2015, t. 16.
39. Marszelewski M., Zarys problematyki zapłodnienia „post mortem”, [w:] Prawo cywilne w świetle obecnej regulacji i pożądanych zmian, red. E. Kabza, K. Krupa-Lipińska, Toruń 2014.
40. McAllister E., Defining the Parent-Child Relationship in an Age of Reproductive Technology: Implications for Inheritance, Real Property, Probate and Trust Journal 1994, nr 29.
41. Michalski M., Prawne aspekty inseminacji post mortem, Studenckie Zeszyty Naukowe Alma Mater Gedanensis. Collegium Iuridicum 2010.
42. Nesterowicz M., Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych w wypadku zapłodnienia post mortem. Glosa do wyroku s.apel. z dnia 29 lipca 2009 r., I ACa 308/09, Przegląd Sądowy 2011, nr 1.
43. Nesterowicz M., Glosa do wyroku SA w Lublinie z 29.7.2009 r., I ACa 308/09, Przegląd Sądowy 2011, nr 1.
44. Nesterowicz M., Problemy prawne inseminacji post mortem, Prawo i Medycyna 2002, nr 1.
45. Niżnik-Mucha A., Prawna regulacja medycznie wspomaganej prokreacji w Polsce i wybranych państwach europejskich. Wybrane problemy, Kraków 2016.
46. O’Sullivan K., Posthumously Conceived Children and Succession Law: A View from Ireland, International Journal of Law, Policy and the Family 2019, nr 3, https://doi.org/10.1093/lawfam/ebz014.
47. Ostojska J., Sytuacja prawna dziecka urodzonego w drodze postmortalnej implantacji embrionu in vitro, Prawo i Medycyna 2012, nr 2.
48. Pazdan M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Legalis/el. 2020.
49. Pazdan M., [w:] Zielona księga. Optymalna wizja kodeksu cywilnego Rzeczypospolitej Polskiej, red. Z. Radwański, Warszawa 2006.
50. Peart N., The Legal Status of Life Before Birth, [w:] Health Law in New Zealand, red. P. Skegg, R. Paterson, Wellington 2015.
51. Pennings G., de Wert, Shenfield F., Cohen J., Devroey P., Tarlatzis B., ESHRE Task Force on Ethics and Law. Posthumous Assisted Reproduction, Human Reproduction 2006, nr 21.
52. Piątowski J.S., [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4, Prawo spadkowe, red. J.S. Piątowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1996.
53. Pietrzykowski K., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020.
54. Radwański Z., Stanowisko prawne dziecka poczętego w następstwie sztucznego unasiennienia matki, Studia Iuridica Silesiana 1979, nr 5.
55. Rafałowicz P., Dziedziczenie ustawowe nasciturusa poczętego w procedurze zapłodnienia pozaustrojowego, Prawo i Medycyna 2017, nr 4.
56. Reid K.G.C., de Wal M.J., Zimmermann R., Intestate Succession in Historical and Comparative Perspective, [w:] Comparative Succession Law. Intestate Succession, red. K.G.C. Reid, M.J. de Wal, R. Zimmermann, Oxford 2015.
57. Rodriguez Guitián A.M., La reproducción artificial post mortem en España: estudio ante un nuevo dilema jurídico, Revista Boliviana de Derecho 2015, nr 20.
58. Rubenstein J.S., Planning for Life After Death: Laws of Succession v the New Biology, Trust & Trustees 2017, nr 1.
59. Safjan M., Prawo wobec ingerencji w naturę ludzkiej prokreacji, Warszawa 1990.
60. Smyczyński T., Aksjologiczne podstawy dopuszczalności wspomaganej prokreacji ludzkiej, [w:] Wspomagana prokreacja ludzka. Prokreacja ludzka – zagadnienia legislacyjne, red. T. Smyczyński, Poznań 1996.
61. Smyczyński T., Nasciturus jako dobro prawne, [w:] Problemy kodyfikacji prawa cywilnego (studia i rozprawy), red. S. Sołtysiński, Poznań 1990.
62. Sobas M., Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody doznane przed urodzeniem, praca doktorska, niepublikowana, Uniwersytet Śląski, Katowice 2021.
63. Sokołowski T., Prawo dziecka urodzonego w wyniku zastosowania technik wspomaganej prokreacji do poznania swojego pochodzenia, [w:] Prawne, medyczne i psychologiczne aspekty wspomaganej prokreacji, J. Haberko, M. Łączkowska, Poznań 2005.
64. Soniewicka M., Dylematy macierzyństwa zastępczego, tekst opublikowany w ramach debaty Polskiego Towarzystwa Bioetycznego: Jak uregulować macierzyństwo zastępcze?, http://www.ptb.org.pl/opinie_macierzynstwo.html.
65. Stecki L., Prawo dziecka do poznania swego pochodzenia genetycznego (dwugłos), Państwo i Prawo 1990, z. 10.
66. Strus Z., Znaczenie artkułu 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Palestra 2014, nr 9.
67. Tanajewska R., Pozycja prawna nasciturusa przy dziedziczeniu ustawowym w sytuacji śmierci spadkodawcy przed uznaniem ojcostwa, Miscellanea Historico-Iuridica 2016, t. 15, z. 1.
68. Tworkowska A., Konsekwencje zabiegu sztucznej inseminacji post mortem – analiza wybranych zagadnień, [w:] W drodze do brzegu życia, 12, red. E. Krajewska-Kułak, C. Łukaszuk, J. Lewko, W. Kułak, Białystok 2014.
69. Tworkowska-Baraniuk A., Sztuczna inseminacja nasieniem zmarłego dawcy – wątpliwości natury prawnej i etycznej, [w:] Non omnis moriar: osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka: zagadnienia wybrane, t. 2, red. J. Gołaczyński, J. Mazurkiewicz, J. Turłukowski, D. Karkut, Wrocław 2015.
70. Tykwińska-Rutkowska D., Zapłodnienie in vitro – problematyka administracyjnoprawna (na kanwie orzeczenia WSA z dnia 2006-08-30), Prawo i Medycyna 2007, nr 3.
71. Witczak H., Kawałko A., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021.
72. Wójcik B., Status embrionu ludzkiego – stanowisko redukcjonistyczne, relatywistyczne, [w:] Bioetyka polska, red. T. Biesaga, Kraków 2004.
73. Załucki M., Krąg spadkobierców ustawowych de lege lata i de lege ferenda, Przegląd Sądowy 2008, nr 1.
74. Żelichowski M., Podmiotowość prawna człowieka w okresie życia embrionalno-płodowego, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 1997, nr 1.
75. Żelichowski M., Zarządzenie sądu opiekuńczego w trybie art. 109 k.r.o. względem embrionów nadliczbowych, Prawo i Medycyna 2006, nr 23.
Jak cytować (How to cite this)
J. Haberko, M. Załucki, Dopuszczalność i prawnospadkowe konsekwencje postmortalnej implantacji zarodka, Prawo w Działaniu 2023, t. 56, https://doi.org/10.32041/pwd.5603
Streszczenie
Celem artykułu jest przedstawienie propozycji wprowadzenia dawstwa identyfikowalnego komórek rozrodczych i zarodków do polskiego prawa. Analiza podzielona jest na trzy części. Pierwsza z nich przedstawia argumenty przemawiające za zniesieniem anonimowości dawcy oraz praktyczne konsekwencje zastosowania badań genetycznych skierowanych bezpośrednio do konsumenta w celu odnalezienia anonimowego dawcy. Część druga poświęcona jest międzynarodowym dokumentom dotyczącym prawa dziecka do poznania swojego pochodzenia genetycznego, próbie ujednolicenia modelu dawstwa gamet i zarodków w państwach członkowskich Rady Europy, analizie ustawodawstw krajowych oraz dyskusji nad retrospektywną zmianą prawa. Część trzecia koncentruje się na sposobie implementacji dawstwa identyfikowalnego do prawa polskiego, przy założeniu, że zmiana prawa powinna nastąpić jedynie prospektywnie. Analiza uwzględnia zatem rozróżnienie dawców decydujących się na dawstwo przed zmianą prawa oraz po nowelizacji prawa. Ponadto trzecia część ukazuje, jakie potencjalne zmiany mogłyby być rozważone w przypadku uznania za zasadne wskazania w dokumentach z zakresu rejestracji stanu cywilnego informacji o dawstwie.
Abstract
The purpose of this paper is to present proposals for implementation of identifiable donation of gametes and embryos into the Polish law. The analysis is divided into three parts. The first part examines arguments for the abolition of a donor’s anonymity and the practical consequences of using direct-to-consumer genetic testing to track an anonymous donor. The second part deals with international documents regarding the child’s right to know their genetic origins; attempts to standardize the model of gamete and embryo donation within the member states of the Council of Europe, analysis of national jurisdictions, and debate on the retrospective amendments of law. The third part moves to analysis of how the identifiable donation should be implemented into the Polish law, assuming that the law should be changed only prospectively. Therefore, differentiation of donors who decide on donation before changing the law and after amendment of law is taken into consideration. Moreover, the third part examines which potential changes to law may be taken into consideration, assuming that it is justified to indicate the circumstances of third-party reproduction in documents related to the Polish Registry of Births, Marriages and Deaths.
Bibliografia (References)
Adams D., Allan S., Building a Family Tree: Donor-Conceived People, DNA Tracing and Donor ‘Anonymity’, Australian Journal of Adoption 2013, t. 7, nr 2.
Allan S., Donor Conception and the Search for Information From Secrecy and Anonymity to Openness, London–New York 2017, https://doi.org/10.4324/9781315568171.
Arkadas-Thibert A., Lansdown G., Article 7: The Right to a Name, Nationality, and to Know and Be Cared for by Parents, [w:] Monitoring State Compliance with the UN Convention on the Rights of the Child. An Analysis of Attributes, red. Z. Vaghri, J. Zermatten, G. Lansdown, R. Ruggiero, Cham 2022, https://doi.org/10.1007/978-3-030-84647-3_6.
Bączyk-Rozwadowska K., Dawstwo materiału genetycznego a rozwiązania polskiej ustawy o leczeniu niepłodności, Białostockie Studia Prawnicze 2020, t. 25, nr 2, https://doi.org/10.15290/bsp.2020.25.02.07.
Bączyk-Rozwadowska K., Procedura in vitro a poszanowanie autonomii prokreacyjnej pary realizującej projekt rodzicielski, Prawo i Medycyna 2017, nr 4.
Bączyk-Rozwadowska K., Prokreacja medycznie wspomagana. Studium z dziedziny prawa, Toruń 2018.
Blauwhoff R.J., Foundational facts, Relative truths. A comparative law study on child’s right to know their genetic origins, Utrecht
Blyth E., Frith L., Donor-Conceived People’s Access to Genetic and Biographical History: An Analysis of Provisions in Different Jurisdictions Permitting Disclosure of Donor Identity, International Journal of Law, Policy and the Family 2009, t. 23, nr 2, https://doi.org/10.1093/lawfam/ebp002.
Blyth E., Golding B., Egg sharing: a practical and ethical option in IVF?, Expert Review of Obstetrics & Gynecology 2008, t. 3, nr 4, https://doi.org/10.1586/17474108.3.4.465.
Boratyńska M., Różyńska J., [w:] System Prawa Medycznego, 2, cz. 2, Regulacja prawna czynności medycznych, red. M. Boratyńska, P. Konieczniak, Warszawa 2019.
Boratyńska M., Tajemnica lekarska in vitro w ustawie reprodukcyjnej – suma wszystkich strachów, Prawo i Medycyna 2017, nr 4.
Borry P., Rusu O., Dondorp W., De Wert G., Knoppers B.M., Howard H.C., Anonymity 2.0.: Direct-to-Consumer Genetic Testing and Donor Conception, Fertility and Sterility 2014, t. 101, nr 3, https://doi.org/10.1016/j.fertnstert.2013.11.035.
Bosek L., Prawo osobiste do poznania własnej tożsamości biologicznej, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2008, z. 4.
Brewaeys A., de Bruyn J.K., Louwe L.A., Helmerhorst F.M., Anonymous or identity-registered sperm donors? A study of Dutch recipients’ choices, Human Reproduction 2005, t. 20, nr 3, https://doi.org/10.1093/humrep/deh708.
Cahn N.R., The New Kinship, Georgetown Law Journal 2012, t. 100, nr 2.
Calhaz-Jorge C., De Geyter C., Kupka M.S., Wyns C., Mocanu E., Motrenko T., Scaravelli G., Smeenk J., Vidakovic S., Goossens V., Survey on ART and IUI: legislation, regulation, funding and registries in European countries: The European IVF-monitoring Consortium (EIM) for the European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE), Human Reproduction Open 2020, nr 1, https://doi.org/10.1093/hropen/hoz044.
Callum P., Messiaen L.M., Bower P.V., Skovby F., Iger J., Timshel S., Sims C.A., Falk R.E., Gonosomal mosaicism for an NF1 deletion in a sperm donor: evidence of the need for coordinated, long-term communication of health information among relevant parties, Human Reproduction 2012, t. 27, nr 4, https://doi.org/10.1093/humrep/des014.
Cohen I.G., Response: Rethinking Sperm-Donor Anonymity: Of Changed Selves, Non-Identity, and One-Night Stands, Georgetown Law Journal 2012, t. 100.
Crawshaw M., Direct-to-Consumer DNA testing: the fallout for individuals and their families unexpectedly learning of their donor conception origins, Human Fertility 2018, t. 21, nr 4, https://doi.org/10.1080/14647273.2017.1339127.
Daniels K., Lalos O., Ethics and Society: The Swedish insemination act and the availability of donors, Human Reproduction 1995, t. 10, nr 7, https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.humrep.a136196.
Daniels K.R., Taylor K., Secrecy and Openness in Donor Insemination, Politics and the Life Sciences 1993, t. 12, nr 2, https://doi.org/10.1017/S0730938400023984.
Dyoniak A., Pozycja prawna dziecka urodzonego w następstwie implantacji embrionu, Nowe Prawo 1989, nr 1.
Ekerhovd E., Faurskov A., Werner C., Swedish Sperm Donors Are Driven by Altruism, but Shortage of Sperm Donors Leads to Reproductive Travelling, Upsala Journal of Medical Sciences 2009, t. 113, nr 3, https://doi.org/10.3109/2000-1967-241.
ESHRE Working Group on Reproductive Donation, Kirkman-Brown J., Calhaz-Jorge C., Dancet E.A.F., Lundin K., Martins M., Tilleman K., Thorn P., Vermeulen N., Frith L., Good practice recommendations for information provision for those involved in reproductive donation, Human Reproduction Open 2022, t. 1, https://doi.org/10.1093/hropen/hoac001.
Freeman T., Jadva V., Kramer W., Golombok S., Gamete donation: parents’ experiences of searching for their child’s donor siblings and donor, Human Reproduction 2009, t. 24, nr 3, https://doi.org/10.1093/humrep/den469.
Freeman T., Jadva V., Tranfield E., Golombok S., Online sperm donation: a survey of the demographic characteristics, motivations, preferences and experiences of sperm donors on a connection website, Human Reproduction 2016, t. 31, nr 9, https://doi.org/10.1093/humrep/dew166.
Frith L., Gamete donation and anonymity: The ethical and legal debate, Human Reproduction 2001, t. 16, nr 5, https://doi.org/10.1093/humrep/16.5.818.
Graham S., Freeman T., Jadva V., A comparison of the characteristics, motivations, preferences and expectations of men donating sperm online or through a sperm bank, Human Reproduction 2019, t. 34, nr 11, https://doi.org/10.1093/humrep/dez173.
Haberko J., Anonimowość rodziców genetycznych a dobrostan zdrowotny dziecka. Uwagi na tle Rekomendacji 2156(2019) Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2019, t. 81, nr 4, https://doi.org/10.14746/rpeis.2019.81.4.5.
Haberko J., Ustawa o leczeniu niepłodności. Komentarz, Warszawa 2016.
Harper J.C, Kennett D., Riesel D., The end of donor anonymity: how genetic testing is likely to drive anonymous gamete donation out of business, Human Reproduction 2016, t. 31, nr 6, https://doi.org/10.1093/humrep/dew065.
Hodgkin R., Newell P., Implementation handbook for the Convention on the Rights of the Child, Geneva 2007.
Hoglund-Shen A., Direct-to-Consumer Genetic Testing, Gamete Donation and the Law, Family Court Review 2017, t. 55, nr 3, https://doi.org/10.1111/fcre.12288.
Isaksson S., Sydsjö G., Skoog Svanberg A., Lampic C., Disclosure behaviour and intentions among 111 couples following treatment with oocytes or sperm from identity-release donors: follow-up at offspring age 1–4 years, Human Reproduction 2012, t. 27, nr 10, https://doi.org/10.1093/humrep/des285.
Jadva V., Casey P., Readings J., Blake L., Golombok S., A longitudinal study of recipients’ views and experiences of intra-family egg donation, Human Reproduction 2011, t. 26, nr 10, https://doi.org/10.1093/humrep/der252.
Jones C., Frith L., Blyth E., Speirs J., The role of birth certificates in relation to access to biographical and genetic history in donor conception, International Journal of Children’s Rights 2009, t. 17, nr 2, https://doi.org/10.1163/157181808X389254.
Kasprzyk P., [w:] Podręcznik urzędnika stanu cywilnego, t. 1, Podstawowe instytucje prawa o aktach stanu cywilnego, red. Kasprzyk, Lublin 2018.
Kelly F., Dempsey D., Power J., Bourne K., Hammarberg K., Johnson L., From Stranger to Family or Something in Between: Donor Linking in an Era of Retrospective Access to Anonymous Sperm Donor Records in Victoria, Australia, International Journal of Law, Policy and the Family 2019, t. 33, nr 3, https://doi.org/10.1093/lawfam/ebz011.
Krawczak A., Damska A., Bocian sprawdza kliniki. Pierwszy pacjencki monitoring polskich ośrodków leczenia niepłodności, http://www.nasz-bocian.pl/pliki/monitoring_pacjencki_NB_2015.pdf.
Krawczak A., Ustawa a potrzeba poznania własnego dziedzictwa genetycznego przez dzieci urodzone dzięki dawstwu niepartnerskiemu, Prawo i Medycyna 2017, nr 4.
Lampic C., Skoog Svanberg A., Sorjonen K., Sydsjö G., Understanding parents’ intention to disclose the donor conception to their child by application of the theory of planned behaviour, Human Reproduction 2021, t. 36, nr 2, https://doi.org/10.1093/humrep/deaa299.
Lehmann-Haupt R., Are sperm donors really anonymous anymore? DNA testing makes them easy to trace, https://slate.com/human-interest/2010/02/dna-testing-makes-it-easy-to-find-the-identity-of-anonymous-sperm-donors.html.
Lessor R., All in the family: social processes in ovarian egg donation between sisters, Sociology of Health and Illness 1993, t. 15, nr 3, https://doi.org/10.1111/1467-9566.ep10490713.
Lipski J., Opinia prawna na temat rządowego projektu ustawy o leczeniu niepłodności, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu 2015, nr 4.
Łukasiewicz R., Dawstwo identyfikowalne komórek rozrodczych – proponowany standard europejski a prawo polskie, Państwo i Prawo 2021, nr 8.
Łukasiewicz R., Dawstwo komórek rozrodczych między członkami rodziny – uwagi de lege lata i de lege ferenda, Forum Prawnicze 2018, nr 3.
Łukasiewicz R., Treść akt zbiorowych aktu urodzenia a pozycja dzieci urodzonych w następstwie dawstwa heterologicznego, Metryka 2020, nr 2.
Mahieu F., Decleer W., Osmanagaoglu K., Provoost V., Anonymous sperm donors’ attitude towards donation and the release of identifying information, Journal of Assisted Reproduction and Genetics 2019, t. 36, nr 10, https://doi.org/10.1007/s10815-019-01569-9.
Marshall L.A., Intergenerational gamete donation: Ethical and societal implications, American Journal of Obstetrics and Gynecology 1998, t. 178, nr 6, https://doi.org/10.1016/S0002-9378(98)70319-9.
McDonagh C., Scientist allegedly fathered 600 children at own sperm clinic, https://www.progress.org.uk/scientist-allegedly-fathered-600-children-at-own-sperm-clinic.
Motluk A., Anonymous sperm donor traced on internet, https://www.newscientist.com/article/mg18825244-200-anonymous-sperm-donor-traced-on-internet/.
Mroz J., One Sperm Donor, 150 Offspring, https://www.nytimes.com/2011/09/06/health/06donor.html.
Mroz J., The serial sperm donor: One man, hundreds of children and a burning question: why?, https://www.irishtimes.com/life-and-style/health-family/the-serial-sperm-donor-one-man-hundreds-of-children-and-a-burning-question-why-1.4476178.
Nunn J.S., Crawshaw M., Lacaze P., Co-designing genomics research with a large group of donor-conceived siblings, Research Involvement and Engagement 2021, t. 7, nr 89, https://doi.org/10.1186/s40900-021-00325-7.
Oszkinis B., Prokreacja heterologiczna a polskie prawo rodzinne – kilka uwag systemowych, [w:] Zagadnienia prawa medycznego, red. A. Górski, E. Sarnacka, Warszawa 2018.
Pennings G., A SWOT analysis of unregulated sperm donation, Reproductive BioMedicine Online 2023, t. 46, nr 1, https://doi.org/10.1016/j.rbmo.2022.09.013.
Pennings G., Gamete donation should be anonymous: for, [w:] 50 Big Debates in Reproductive Medicine, red. R. Homburg, A.H. Balen, R.F. Casper, Cambridge 2021, https://doi.org/10.1017/9781108986373.065.
Pennings G., Genetic databases and the Future of Donor Anonymity, Human Reproduction 2019, t. 34, nr 5, https://doi.org/10.1093/humrep/dez029.
Pennings G., How to kill gamete donation: retrospective legislation and donor anonymity, Human Reproduction 2012, t. 27, nr 10, https://doi.org/10.1093/humrep/des218.
Pennings G., Sperm sharing: as problematic as oocyte sharing?, Human Reproduction 2022, t. 37, nr 6, https://doi.org/10.1093/humrep/deac087.
Radwański Z., Stanowisko prawne dziecka poczętego w następstwie sztucznego unaniesienia matki, Studia Iuridica Silesiana. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1979, nr 5.
Rahhal N., Sperm bank punishes mother for accidentally finding her donor through 23AndMe, https://www.dailymail.co.uk/health/article-6653943/Sperm-bank-PUNISHES-mother-accidentally-finding-donor-23AndMe.html.
Readings J., Blake L., Casey P., Jadva V., Golombok S., Secrecy, disclosure and everything in-between: decisions of parents of children conceived by donor insemination, egg donation and surrogacy, Reproductive BioMedicine Online 2011, t. 22, nr 5, https://doi.org/10.1016/j.rbmo.2011.01.014.
Safjan M., Prawo wobec ingerencji w naturę ludzkiej prokreacji, Warszawa 1990.
Salama M., Isachenko V., Isachenko E., Rahimi G., Mallmann P., Westphal L.M., Inhorn M.C., Patrizio P., Cross border reproductive care (CBRC): a growing global phenomenon with multidimensional implications (a systematic and critical review), Journal of Assisted Reproduction and Genetics 2018, t. 35, https://doi.org/10.1007/s10815-018-1181-x.
Shenfield F., Pennings G., De Mouzon J., Ferraretti A.P., Goossens V., ESHRE Task Force ‘Cross Border Reproductive Care’ (CBRC), ESHRE’s good practice guide for cross-border reproductive care for centers and practitioners, Human Reproduction 2011, t. 26, nr 7, https://doi.org/10.1093/humrep/der090.
Shenfield F., Pennings G., Sureau C., Cohen J., Devroey P., Tarlatzis B., ESHRE Task Force on Ethics and Law, Gamete and embryo donation, Human Reproduction 2002, t. 17, nr 5, https://doi.org/10.1093/humrep/17.5.1407.
Silva V., Non anonymous egg, embryo and sperm donation in Portugal. Legal aspects, costs and availability, https://www.myivfanswers.com/video/non-anonymous-egg-embryo-sperm-donation-portugal/.
Stecki L., Winiarz J., Gajda J., Prawo dziecka do poznania swego pochodzenia genetycznego (dwugłos), Państwo i Prawo 1990, nr 10.
Stępkowski A., Opinia prawna w sprawie merytorycznej oceny rządowego projektu ustawy o leczeniu niepłodności, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu 2015, nr 4.
Szałajko M., Prawo dziecka do znajomości swego pochodzenia genetycznego – podstawy prawne oraz wskazania innych dziedzin nauki, Rodzina i Prawo 2014, nr 28.
Tobin J., Donor-conceived individuals and access to information about their genetic origins: the relevance and role of rights, Journal of Law and Medicine 2012, t. 19, nr 4.
Turner A.J., Coyle A., What does it mean to be a donor offspring? The identity experiences of adults conceived by donor insemination and the implications for counselling and therapy, Human Reproduction 2000, t. 15, nr 9, https://doi.org/10.1093/humrep/15.9.2041.
Usborne S., I thought: ‘who will be remember me?’: the man who fathered 200 children, https://www.theguardian.com/science/2018/nov/24/sperm-donor-man-who-fathered-200-children.
Vayena E., Golombok S., Challanges in Intra-Family Donation, [w:] Reproductive Donation. Practice, Policy and Bioethics, red. M. Richards, G. Pennings, J.B. Appleby, Cambridge 2012, https://doi.org/10.1017/CBO9781139026390.010.
Yoffe E., My wife is my sister, https://slate.com/human-interest/2013/02/dear-prudence-my-wife-and-i-came-from-the-same-sperm-donor.html.
Zielińska E., Opinia prawna na temat rządowego projektu ustawy o leczeniu niepłodności, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu 2015, nr 4.
Zielonacki A., Prawo do znajomości własnego pochodzenia, Studia Prawnicze 1993, z. 1.
Jak cytować (How to cite this)
R. Łukasiewicz, Propozycje w zakresie wprowadzenia do polskiego prawa dawstwa identyfikowaln
Streszczenie
W dniu 1.03.2023 r. w Hiszpanii weszła w życie tzw. ustawa trans (Ley 4/2023, de 28 de febrero, para la igualdad real y efectiva de las personas trans y para la garantía de los derechos de las personas LGTBI). Artykuł stanowi omówienie politycznej genezy i głównych założeń ustawy oraz analizę jej praktycznych następstw społecznych i największych kontrowersji. Najważniejszym punktem ustawy jest wprowadzenie zasady autodeklaracji czy samostanowienia płci prawnej, co de facto zmienia kryterium płci w prawie z fizycznego na czysto subiektywne i niematerialne. Ma to daleko idące implikacje nie tylko dla praw kobiet, ale dla całego systemu prawa.
Abstract
On 1 March 2023, the so-called Trans Law (Ley 4/2023, de 28 de febrero, para la igualdad real y efectiva de las personas trans y para la garantía de los derechos de las personas LGTBI) came into force in Spain. This paper is a discussion on the political background and main ideas of the bill, and an analysis of its practical social implications and major controversies. The most important point of the bill is the introduction of the principle of self-declaration or legal gender self-determination, which de facto changes the criterion of sex in law from a physical one to a purely subjective and immaterial one, with far-reaching implications not only for women’s rights, but for the entire legal system.
Bibliografia (References)
1. Álvarez Rodríguez I., Apuntes constitucionales sobre la futura Ley Trans, Revista General de Derecho Constitucional 2022, nr 36.
2. Aránguez T., El impacto del Proyecto de Ley Trans sobre los derechos de las mujeres, [w:] Feminismo en la línea del tiempo, desde las (in)visibilidadesal concepto de felicidad, red. E. Bandres-Coldaraz, Madrid 2023, https://doi.org/10.13140/RG.2.2.35303.73129.
3. Aránguez T., Ponencia en el Senado: Posible Inconstitucional de la Ley Trans, https://www.youtube.com/watch?v=_yfhyv5VFaU.
4. Bayo J.C., Vox recurre la ley trans ante el Tribunal Constitucional: «Es acientífica y aberrante», https://www.abc.es/espana/vox-recurre-ley-trans-ante-tribunal-constitucional-20230412133931-nt.html?ref=https%3A%2F%2Fwww.abc.es%2Fespana%2Fvox-recurre-ley-trans-ante-tribunal-constitucional-20230412133931-nt.html.
5. Cheng P.J., Pastuszak A.W., Myers J.B., Goodwin I.A., Hotaling J.M., Fertility concerns of the transgender patient, Translational Andrology and Urology 2019, t. 8, nr 3, https://doi.org/10.21037/tau.2019.05.09.
6. Cohen J., Increasing Number Of European Nations Adopt A More Cautious Approach To Gender-Affirming Care Among Minors, https://www.forbes.com/sites/joshuacohen/2023/06/06/increasing-number-of-european-nations-adopt-a-more-cautious-approach-to-gender-affirming-care-among-minors/?fbclid=IwAR3nMiMrs-cXPXtKMJMuC0f2Bi_46ns4dkktGB9K8XBN72s2BTsq_bcbJJQ&sh=42562ee7efbd.
7. Cué C., Pedro Sánchez adelanta las elecciones generales al 23 de julio ante el fiasco de las autonómicas, https://elpais.com/espana/2023-05-29/sanchez-adelanta-las-elecciones-al-23-de-julio-ante-el-fiasco-de-las-autonomicas.html.
8. de Freitas L.D., Léda-Rêgo G., Bezerra-Filho S., Miranda-Scippa Â., Psychiatric disorders in individuals diagnosed with gender dysphoria: A systematic review, Psychiatry and Clinical Neurosciences 2020, t. 74, nr 2, https://doi.org/10.1111/pcn.12947.
9. El Congreso aprueba la ‘ley trans’ para la libre autodeterminación de género, https://www.rtve.es/noticias/20221222/congreso-aprueba-ley-trans-libre-autodeterminacion-genero/2412686.shtml.
10. España | El rey propone a Pedro Sánchez como candidato a la investidura tras el fracaso de Feijóo, https://es.euronews.com/2023/10/03/espana-el-rey-propone-a-pedro-sanchez-como-candidato-a-la-investidura-tras-el-fracaso-de-f.
11. Esteban P., El PP también recurrirá la ‘ley trans’ del Gobierno en el Tribunal Constitucional, https://www.epe.es/es/politica/20230412/pp-recurrira-ley-trans-gobierno-85885831.
12. Furlong Y., Janca A., Gender (r)evolution and contemporary psychiatry, BJPsych Open 2022, t. 8, nr 3, https://doi.org/10.1192/bjo.2022.46.
13. Garat K., La «hecatombe» desencaja al PSOE y empuja a Sánchez a poner un cortafuegos y «hacer algo», https://theobjective.com/espana/politica/2023-05-29/hecatombe-psoe-sanchez/.
14. Garrido J.M., Carmen Calvo sale del Gobierno después de su derrota de la ‘Ley trans’, https://www.elplural.com/politica/espana/carmen-calvo-sale-gobierno-derrota-ley-trans_270607102.
15. Grzyb M., Czy prostytucja to (też) przemoc wobec kobiet?, [w:] Zmierzyć i zrozumieć przestępczość, red. M. Niełaczna, P. Ostaszewski, A. Rzepliński, Warszawa 2020, https://doi.org/10.31338/uw.9788323543077.pp.209-227.
16. Grzyb M., Hiszpańska ustawa o przemocy ze względu na płeć: analiza kryminalno-polityczna, Archiwum Kryminologii 2017, t. 39.
17. Guirado J., La comisión ética del PSOE defiende expulsar a Carmen Calvo del partido por criticar la ‘Ley Trans’, https://okdiario.com/espana/comision-etica-del-psoe-defiende-expulsar-carmen-calvo-del-partido-criticar-ley-trans-9786841.
18. La ‘ley trans’ no sale adelante tras la abstención del PSOE, https://www.rtve.es/noticias/20210518/ley-trans-no-saldra-adelante-abstencion-psoe/2090845.shtml.
19. La ley trans consigue la luz verde del Senado, pero volverá al Congreso antes de su aprobación definitive, https://www.rtve.es/noticias/20230208/ley-trans-luz-verde-senado/2422696.shtml.
20. Lipson S.K., Raifman J., Abelson S., Reisner S.L., Gender Minority Mental Health in the U.S.: Results of a National Survey on College Campuses, American Journal of Preventive Medicine 2019, t. 57, nr 3, https://doi.org/10.1016/j.amepre.2019.04.025.
21. Marraco M., El Consejo de Estado sostiene que todos los menores deberían contar con aval judicial para cambiar de sexo, https://www.elmundo.es/espana/2022/07/05/62c48f8521efa0a6508b45ea.html.
22. Medicine and gender transidentity in children and adolescents, https://www.academie-medecine.fr/la-medecine-face-a-la-transidentite-de-genre-chez-les-enfants-et-les-adolescents/.
23. Moss L., Puberty blockers to be given only in clinical research, https://www.bbc.com/news/uk-65860272?fbclid=IwAR2F-t646q6RXpa54Nt0nR979_WluAPMN4JGrCef02P0LhJi1kL5pX3OyD8.
24. Ondarra M., Hablan los hombres que cambiarán de sexo con la 'ley trans': «Busco recuperar a mi hijo», https://theobjective.com/espana/politica/2023-02-25/hombres-sexo-ley-trans-hijo/.
25. One Year Since Finland Broke with WPATH “Standards of Care”, https://segm.org/Finland_deviates_from_WPATH_prioritizing_psychotherapy_no_surgery_for_minors.
26. Pasientsikkerhet for barn og unge med kjønnsinkongruens, https://ukom.no/rapporter/pasientsikkerhet-for-barn-og-unge-med-kjonnsinkongruens/sammendrag.
27. Pellicer L., Álvarez P., El Gobierno confirma que presentará la ‘ley trans’ en el Consejos de Ministros del 29 de junio, https://elpais.com/sociedad/2021-06-25/el-gobierno-confirma-que-presentara-la-ley-trans-en-el-consejos-de-ministros-del-29-de-junio.html.
28. Peñalosa G., Un hombre cambia de género y se libra de una denuncia por violencia machista, https://www.elmundo.es/espana/2022/09/20/6328b0a0fdddfff05a8b45e3.html.
29. Szkocja: Zapadł wyrok. Transseksualny gwałciciel spędzi osiem lat w więzieniu, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2023-02-28/szkocja-zapadl-wyrok-transseksualny-gwalciciel-spedzi-osiem-lat-w-wiezieniu/.
Jak cytować (How to cite this)
M. Grzyb, Zmiana płci „na słowo”. Praktyczne implikacje hiszpańskiej Ley Trans, Prawo w Działaniu 2023, t. 56, https://doi.org/10.32041/pwd.5605
Streszczenie
Na przestrzeni kilku ostatnich lat zarysował się problem związany z korelacją przepisów dotyczących instytucji nazwanej przez ustawodawcę nadzorem autorskim, znajdujących się w dwóch różnych ustawach – ustawie z 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawie z 7.07.1994 r. – Prawo budowlane. Początkowo ujawnił się on w obszarze stosowania przepisów, a mianowicie w zakresie ustalenia, kto na gruncie prawa budowlanego może wykonywać nadzór autorski – czy będzie to tylko twórca utworu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego, czy nadzór może wykonywać również inna osoba, niebędąca twórcą, posiadająca stosowne uprawnienia budowlane wymagane przepisami prawa budowlanego. Przedmiotowy problem powstał na gruncie stosowania przepisów poprzednio obowiązującej ustawy z 29.01.2004 r. – Prawo zamówień publicznych i sprowadzał się do ustalenia, w jaki sposób powinny się odbywać przetargi na udzielenie zamówienia publicznego na wykonywanie nadzoru autorskiego, do którego odnosi się Prawo budowlane – czy w trybie zamówienia z wolnej ręki, czy w ramach przetargu nieograniczonego. Problem pozostaje aktualny po uchwaleniu nowej ustawy – Prawo zamówień publicznych z 11.09.2019 r. Kwestię tę próbowano rozwiązać w ramach orzecznictwa, które na przestrzeni lat zmieniało się, ale nie wypracowało jednolitego stanowiska. Tym samym problem początkowo dotyczący sfery stosowania prawa stał się zagadnieniem podlegającym analizie ze strony nauki prawa. Celem opracowania jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, kto w świetle przepisów prawa autorskiego może wykonywać nadzór autorski i czy jest to ten sam podmiot, który może wykonywać nadzór autorski w świetle przepisów prawa budowlanego.
Abstract
Over the last few years, a problem has emerged related to the correlation of provisions regarding the institution called author’s supervision by the legislator, contained in two different acts – the Act of 4 February 1994 on copyright and related rights and the Act of 7 July 1994 – Construction Law. Initially, it emerged in the area of application of regulations, namely in the scope of determining who can perform author's supervision under construction law – can it only be the creator of an architectural or architectural-urban planning work, or can supervision also be performed by another person who is not the creator and has the appropriate construction licenses required by construction law. The problem in question arose from the application of the provisions of the previously applicable Act of 29 January 2004 – Public Procurement Law and consisted in determining how tenders should be held for the award of a public contract for the performance of author's supervision, to which the Construction Law refers – whether under single-source procurement or as part of an open tender. The problem remains current after the adoption of the new Act – Public Procurement Law of 11 September 2019. Attempts were made to solve this issue in the case law, which has changed over the years, but has not developed a uniform position. Thus, the problem initially concerning the sphere of application of law has become an issue subject to analysis by legal science. The aim of the study is to answer the question who can perform author's supervision under the provisions of copyright law and whether it is the same entity that can perform author's supervision under the provisions of construction law.
Bibliografia (References)
Barta J., Markiewicz R., [w:] M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, K. Felchner, E. Traple, J. Barta, R. Markiewicz, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, LEX/el. 2011.
Chwalba J., Utwór architektoniczny jako przedmiot prawa autorskiego, LEX/el. 2018.
Dakowski M., Tryb udzielenia zamówienia publicznego na pełnienie nadzoru autorskiego w toku wykonywania robót budowlanych, Monitor Prawniczy 2019, nr 19, Legalis/el.
Despot-Mładanowicz A., [w:] Prawo budowlane. Komentarz aktualizowany, red. A. Plucińska-Filipowicz, M. Wierzbowski, LEX/el. 2021.
Gliniecki B., Suliński G., Zagrobelny K., [w:] System Prawa Handlowego, t. 5C, Prawo umów handlowych, red. M. Stec, Legalis/el. 2020.
Gliściński K., [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. A. Michalak, Legalis/el. 2019.
Gołaszewska A., [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. W. Machała, R.M. Sarbiński, LEX/el. 2019.
Kępiński M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, J. Barta, Legalis/el. 2007.
Piesiewicz P., Dopuszczalność zmian w utworze architektonicznym w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Studia Prawnoustrojowe 2018, nr 39.
Piesiewicz P., Problematyka autorskich roszczeń majątkowych o zaniechanie oraz o usunięcie skutków naruszeń w przypadku naruszenia praw do utworu architektonicznego, Palestra 2015, nr 11–12.
Plucińska-Filipowicz A., [w:] Prawo budowlane. Komentarz, red. Z. Niewiadomski, Legalis/el. 2021.
Szyjewska-Bagińska J., [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. E. Ferenc-Szydełko, Legalis/el. 2021.
Targosz T., [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, LEX/el. 2015.
Wyrwiński M., Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, [w:] Ustawy autorskie. Komentarze, t. 1, red. R. Markiewicz, LEX/el. 2021.
Załucki M., [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, P. Ślęzak, Legalis/el. 2017.
Jak cytować (How to cite this)
A. Tetkowska, Instytucja nadzoru autorskiego i jej regulacja w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawie Prawo budowlane, Prawo w Działaniu 2023, t. 56, https://doi.org/10.32041/pwd.5606
Streszczenie
Artykuł dotyczy zagadnienia intensywności kontroli decyzji polskiego organu ochrony konkurencji przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Kontrola w tym zakresie odnosi się do kryteriów zarówno legalności i racjonalności, jak i celowości oraz proporcjonalności ingerencji organu w sferę prawną podmiotu. Głównym celem opracowania jest weryfikacja tezy badawczej. Polski model kontroli sądowej zapewnia wysoki standard i skuteczność ochrony sądowej, przewyższając nawet standard płynący zarówno z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jak i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Przeprowadzone badania pozwoliły na stwierdzenie, że obie powyższe hipotezy są prawdziwe.
Abstract
The article concerns the issue of the intensity of control of the decisions of the Polish competition authority by the Court of Competition and Consumer Protection. Control in this respect refers to the criteria of both legality and rationality, as well as purposefulness and proportionality of the authority's interference in the legal sphere of the entity. The main aim of the study is to verify the research thesis. The Polish model of judicial review ensures a high standard and effectiveness of judicial protection, even exceeding the standard resulting from both the case law of the Court of Justice of the European Union and the European Court of Human Rights. The conducted research allowed us to conclude that both of the above hypotheses are true.
Bibliografia (References)
Auby J.B., Cluzel-Metayer L., Xenou L., Administrative Law in France, [w:] Administrative Law of the European Union, its Member States and the United States, red. Seerden, Antwerp 2018.
Banasiński C., Dyskrecjonalność w prawie antymonopolowym, Warszawa 2015.
Barents R., EU Procedural Law and Effective Legal Protection, Common Market Law Review 2014, t. 51, nr 5.
Bell J., Lichère F., Contemporary French Administrative Law, Cambridge 2022, https://doi.org/10.1017/9781009057127.
Bernatt M., Czy Polska oferuje więcej niż wymaga Konwencja? O konwencyjnym wymogu pełnej jurysdykcji i polskim modelu sądowej kontroli kar nakładanych przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, [w:] Standardy rzetelnego procesu w sprawach antymonopolowych i ochrony konsumentów. Między prawem administracyjnym a prawem karnym, red. W. Jasiński, Warszawa 2016.
Bernatt M., Prawo do rzetelnego procesu w sprawach ochrony konkurencji i regulacji rynku na tle art. 6 EKPC, Państwo i Prawo 2012, nr 1.
Bernatt M., Skoczny T., Publicznoprawna implementacja reguł konkurencji w Polsce. Czas na zmiany?, [w:] Europeizacja publicznego prawa gospodarczego, red. H.Gronkiewicz-Waltz, K. Jaroszyński, Warszawa 2011.
Bernatt M., Sprawiedliwość proceduralna w postępowaniu przed organem ochrony konkurencji, Warszawa 2011.
Bernatt M., Transatlantic Perspective on Judicial Deference in Administrative Law, Columbia Journal of European Law 2016, t. 22, nr 2.
Bernatt M., W sprawie kontroli sądowej postępowania przed Prezesem UOKiK, Państwo i Prawo 2013, nr 3.
Błachnio-Parzych A., Zasada ne bis in idem a odpowiedzialność w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, [w:] Standardy rzetelności postępowania w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów. Między prawem administracyjnym a prawem karnym, red. W. Jasiński, Warszawa 2016.
Chapus R., Droit du contentieux administratif, Paris 2008.
Chevalier E., Remedies and Consequences of Court Decisions, [w:] Cases, Materials and Text on Judicial Review of Administrative Action, red. Backes, M. Eliantonio, Oxford–Chicago 2019.
Czernika D., Czerwińska D., Domniemanie niewinności w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów, [w:] Standardy rzetelności w postępowaniu w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów. Między prawem administracyjnym a prawem karnym, red. W. Jasiński, Warszawa 2016.
Dael S., Contentieux administratif, Paris 2006.
Daly P., Understanding Administrative Law in the Common Law World, Oxford–New York 2021.
de la Torre F.C., Fournier E.G., Evidence, Proof and Judicial Review in EU Competition Law, Cheltenham–Northampton 2017.
Dobosz K., Jednolitość stosowania prawa konkurencji Unii Europejskiej przez organy i sądy państw członkowskich, Warszawa 2018.
Geburczyk F., [w:] Daniel, F. Geburczyk, P. Ostojski, W. Piątek, Wykonanie wyroku sądu administracyjnego, Warszawa 2017.
Gerber J., Competition Law and Antitrust: A Global Guide, Oxford 2020.
Gudowski J., [w:] T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejowska, Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, cz. 1, Postępowanie przygotowawcze, t. 1, Warszawa 2001.
Kmieciak Z., Postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji a koncepcja postępowania hybrydowego, Państwo i Prawo 2002, nr 4.
Kohutek K., Sieradzka M., Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz do art. 81, LEX/el. 2008.
Kowalik-Bańczyk K., Prawo do nieobciążania się w prawie unijnym i polskim w sprawach z zakresu ochrony konkurencji, [w:] Standardy rzetelności postępowania w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów. Między prawem administracyjnym a prawem karnym, red. W. Jasiński, Warszawa 2016.
Kowalik-Bańczyk K., Prawo do obrony w unijnych postępowaniach antymonopolowych w kierunku unifikacji standardów proceduralnych w Unii Europejskiej, LEX/el. 2012.
O’Reilly J.T., Federal Information Disclosure, t. 1, Eagan 2016.
Ostojski P., Standardy sądowej kontroli działań administracji publicznej w Stanach Zjednoczonych oraz Unii Europejskiej, Poznań–Warszawa 2022.
Piasecki K., Procedury poprzedzające sądowe postępowanie cywilne, Palestra 1985, z. 7–8.
Półtorak N., Ochrona uprawnień wynikających z prawa Unii Europejskiej w postępowaniach krajowych, Warszawa 2010.
Seiller B., Droit administratif, t. 2, Paris 2011.
Sieradzka M., Publicznoprawny charakter postępowań związanych z ochroną konkurencji i konsumentów. Glosa do postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 lutego 2009 r., II GSK 749/08, Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa 2010, nr 1.
Skoczny T., Stosowanie wspólnotowych reguł konkurencji – także w Polsce – po 1 maja 2004 r., Kwartalnik Prawa Prywatnego 2004, nr 2.
Slegers , De Novo Review Under the Freedom of Information Act: The Case Against Judicial Deference to Agency Decisions to Withhold Information, San Diego Law Review 2006, nr 43.
Szydło M., Sądowa kontrola decyzji Prezesa UOKiK w świetle prawa unijnego i prawa polskiego, Europejski Przegląd Sądowy 2015, nr 7.
van de Gronden J.W., Rusu C.S., Competition Law in The EU. Principles, Substance, Enforcement, Cheltenham–Northampton 2021.
van den Brink J., den Ouden W., Prechal S., Widdershoven R., Jans J., General Principles of Law, [w:] Europeanisation of Public Law, red. Jans, S. Prechal, R. Widdershoven, Groningen 2015.
Varney M., Conduct of Court Proceedings, [w:] Cases, Materials and Text on Judicial Review of Administrative Action, C. Backes, M. Eliantonio, Oxford–Chicago 2019.
Widdershoven R., The European Court of Justice and the Standard of Judicial Review, [w:] Judicial Review of Administrative Discretion in the Administrative State, red. J. de Poorter, E.H. Ballin, S. Lavrijssen, Berlin 2019.
Woehrling J.M., Die französische Verwaltungsgerichtsbarkeit im Vergleich mit der deutschen, Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht 1985, nr 1.
Ziemba M., Dopuszczalność nielegalnie uzyskanych dowodów w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów, [w:] Standardy rzetelności postępowania w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów. Między prawem administracyjnym a prawem karnym, red. W. Jasiński, Warszawa 2016.
Jak cytować (How to cite this)
P. Ostojski, Model sądowej kontroli decyzji z zakresu ochrony konkurencji w prawie polskim, Prawo w Działaniu 2023, t. 56, https://doi.org/10.32041/pwd.5607
Streszczenie
W grudniu 2021 r. Rada Europy przyjęła dokument zatytułowany „Wytyczne w sprawie elektronicznego składania dokumentów sądowych (e-filing) i cyfryzacji sądów”. Wytyczne opierają się na założeniu, że nowy cyfrowy system wymiaru sprawiedliwości powinien stworzyć przestrzeń umożliwiającą interakcję i wymianę danych oraz e-dokumentów między sądami a ich użytkownikami (tj. stronami procesowymi, przedstawicielami zawodów prawniczych, świadkami/biegłymi i/lub innymi podmiotami zaangażowanymi w procedury sądowe). Taka koncepcja wymaga zmiany obejmującej nie tylko wykorzystanie najnowszych technologii do wsparcia systemu sądownictwa, ale także refleksji nad warunkami prawnymi, organizacyjnymi i społeczno-kulturowymi, które wpływają na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Wytyczne zostaną przedstawione pod kątem potrzeb i możliwości ich wdrożenia przez rządy państw europejskich. Wytyczne Rady Europy i ich ewentualne przyjęcie w bieżącym funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości traktowane są jako wyzwanie, któremu należy sprostać.
Abstract
In December 2021, the Council of Europe adopted a document entitled “Guidelines on electronic court filing (e-filing) and digitalisation of courts”. The guidelines are based on the assumption that a new digital justice system should create a space that allows interaction and exchange of data and e-documents between the courts and their users (i.e. litigants, legal professionals, witnesses (experts) and/or other actors involved in court procedures). Such a concept requires a change involving not only the use of the latest technology to support the judicial system, but also a reflection on the legal, organisational and socio-cultural conditions that affect the functioning of the justice system. The guidelines will be presented in terms of the needs and possibilities of their implementation by the European governments. The guidelines of the Council of Europe and their possible adoption in the daily functioning of the judiciary are treated as a challenge to be met.
Bibliografia (References)
Allard T., Béziaud L., Gambs S., Publication of Court Records: Circumventing the Privacy-Transparency Trade-Off [in:] Lecture Notes in Computer Science, Vol. 13048, AI Approaches to the Complexity of Legal Systems XI-XII. AICOL AICOL XAILA 2020, 2018, 2020, Rodríguez-Doncel, M. Palmirani, M. Araszkiewicz, P. Casanovas, U. Pagallo, G. Sartor (eds.), Cham 2021, available at: https://doi.org/10.1007/978-3-030-89811-3_21.
Borsci S., Lehtola V., Nex F., Ying Yang M., Augustijn E.-W., Bagheriye L., Brune C., Kounadi O., Li J., Moreira J., Van Der Nagel J., Veldkamp B., Le D.V., Wang M., Wijnhoven F., Wolterink J.M., Zurita-Milla R., Embedding artificial intelligence in society: looking beyond the EU AI master plan using the culture cycle, AI & Soc 2022, Vol. 38, available at: https://doi.org/10.1007/s00146-021-01383-x.
Carsten Stahl B., Rodrigues R., Santiago N., Macnish K., A European Agency for Artificial Intelligence: Protecting fundamental rights and ethical values, Computer Law & Security Review 2022, Vol. 45, available at: https://doi.org/10.1016/j.clsr.2022.105661.
Contini F., Reiling D., Double normalization: When procedural law is made digital, Oñati Socio-Legal Series 2022, Vol. 12, No. 3 (Norm, normal and disruption: The role of law, knowledge and technologies in normalising social life), available at: https://doi.org/10.35295/osls.iisl/0000-0000-0000-1305.
Furmanek W., Analfabetyzm cyfrowy wyzwaniem dla dydaktyki informatyki [Digital illiteracy challenge for the teaching of computer science], Dydaktyka Informatyki 2015, Vol. 10, available at: https://doi.org/10.15584/di.2015.10.6.
Johnsen J.T., The European Commission for the Efficiency of Justice (CEPEJ) – Reforming European Justice Systems – “Mission Impossible?”, International Journal for Court Administration 2012, Vol. 4, Issue 3, available at: https://doi.org/10.18352/ijca.83.
Leslie D., Burr C., Aitken M., Katell M., Briggs M., Rincon C., Human Rights, Democracy, and the Rule of Law Assurance Framework for AI Systems: A Proposal, 19 September 2021, available at: https://doi.org/10.2139/ssrn.4027875.
Mantelero A., Beyond Data: Human Rights, Ethical and Social Impact Assessment in AI, Berlin 2022, available at: https://doi.org/10.1007/978-94-6265-531-7.
Nguyen N., You Need Two-Factor Authentication, but Some Types Are Safer Than Others, The Wall Street Journal, April 2022, available at: https://www.wsj.com/articles/you-need-two-factor-authentication-but-some-types-are-safer-than-others-11648930708.
O’Connor T., E-filings: making courts more accessible, GP, Solo & Small Firm Lawyer 1999, 16, No. 4.
Omwoyo R., Kamau J., Mgala M., A review of Two Factor Authentication Security Challenges in the Cyberspace, International Journal of Advanced Computer Technology 2022, Vol. 11, No. 5, available at: https://www.ijact.org/index.php/ijact/article/view/112.
Oręziak B., Świerczyński M., Electronic Evidence in the Light of the Council of Europe’s New Guidelines, Comparative Law Review 2019, Vol. 25, available at: https://doi.org/10.12775/CLR.2019.009.
Pasat A.O., Comparative study: European Council – Council of the European Union – Council of Europe, Perspectives of Law & Public Administration 2021, Vol. 10, special issue.
Schou J., Svejgaard Pors A., Digital by default? A qualitative study of exclusion in digitalised welfare, Social Policy & Administration, May 2019, Vol. 53, Issue 3, available at: https://doi.org/10.1111/spol.12470.
Szostek D., Blockchain and the Law, Baden-Baden 2019, available at: https://doi.org/10.5771/9783845298290.
Vayssière B., Federalists and the Beginnings of the Council of Europe: Converting Institutions and Opinion to Supranationality (1949–1951), Histories, March 2022, Vol. 2, Issue 1, available at: https://doi.org/10.3390/histories2010001.
Wang Z., The Supreme People’s Court of China has embraced blockchain, built online courthouses, and moved to digitalize court systems in a bold embrace of technology. Here’s how it’s going, Judicature 2021, Vol. 105, No. 1.
Jak cytować (How to cite this)
Z. Więckowski, Guidelines on electronic court filing (e-filing) and digitalisation of courts – perspective of the Council of Europe, Prawo w Działaniu 2023, t. 56, https://doi.org/10.32041/pwd.5608
Varia
Jak cytować (How to cite this)
T. Bojanowski, K. Rogala, Ł. Sitkowski, J. Starybrat, J. Sychowiec, Sprawozdanie z IV Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. „Dziecko w procedurach prawnych” (Warszawa, 19.05.2023 r.), Prawo w Działaniu 2023, t. 56, https://doi.org/10.32041/pwd.5609
Bibliografia (References)
1. Chodakiewicz M.J., Sprawcy, uczestnicy i ofiary. Mikrostudium niemieckiego aparatu terroru podczas okupacji 1939–1944, Warszawa 2022.
2. Grzebyk P. [red.], Odpowiedzialność za negowanie zbrodni międzynarodowych, Warszawa 2020.
3. Grzebyk P. [red.], Zbrodnie międzynarodowe w prawie krajowym wybranych państw, Warszawa 2022.
https://doi.org/10.32041/pwd.5610
Instytucja sędziego pokoju (sądy pokoju) w Dependencjach Korony Brytyjskiej i na Gibraltarze