Streszczenie

Ochrona życia ludzkiego należy do najważniejszych zadań stawianych prawu karnemu. Jedną z płaszczyzn, na której następuje jego realizacja, są uregulowania chroniące osobę pokrzywdzoną czynem zabronionym przed targnięciem się na własne życie. Kryminalizacja zachowań prowadzących do zamachu samobójczego została ograniczona do kilku przepisów Kodeksu karnego, tj. art. 151, art. 190a § 3, art. 207 § 3 i art. 352 § 3. Zwrócono uwagę na dwoistość tych regulacji, co spowodowało odrębne omówienie problematyki związanej z czynem z art. 151 k.k. i pozostałymi czynami mającymi charakter typów kwalifikowanych, dla których znamieniem dynamicznym jest zamach samobójczy będący następstwem określonego czynu zabronionego.

W związku z powyższym ograniczeniem legislacyjnym zasadne jest dokonanie oceny, czy stan taki jest optymalny z punktu widzenia zadań i celów prawa karnego, czy też powinien zostać zmieniony przez ustawodawcę, a jeśli tak, to w jakim zakresie i w jakim kierunku zmiany winny podążać.

Podjęte rozważania mają przede wszystkim charakter dogmatyczny i odnoszą się do analizy poglądów przedstawicieli doktryny na obowiązujące w tym zakresie regulacje prawnokarne. Krytyczne oświetlenie wskazanego problemu z różnych perspektyw umożliwiło sformułowanie szeregu wniosków krytycznych, a także postulatów de lege ferenda.

Abstract

The protection of human life is one of the most important aims of criminal law. One of the areas in which this protection is pursued are regulations protecting victims of offences from suicide. The criminalisation of behaviours leading to suicides has been limited to a few provisions of the Criminal Code, i.e., Article 151, Article 190a § 3, Article 207 § 3 and Article 352 § 3. The paper points to the double nature of these provisions, and therefore discusses issues related to Article 151 of the Criminal Code separately from other offences of aggravated nature, the dynamic feature of which is suicide in the aftermath of a specific criminal offence.

Because of this legislative limitation, it is reasonable to assess whether this state of affairs is optimal from the perspective of the aims and purposes of criminal law, or whether it should be amended by the lawmakers and, if so, in what scope and direction.

The considerations are primarily of dogmatic nature, and refer to an analysis of views expressed by the representatives of doctrine on the criminal legal regulations applicable in this regard. A critical, multi-perspective view of this problem made it possible to formulate several critical conclusions, as well as demands de lege ferenda.

Bibliografia (References)

Brzezińska J., Struktura zmodyfikowanych typów przestępstw. Analiza teoretyczna, Warszawa 2020.
Budyn-Kulik M., [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, M. Mozgawa, LEX/el. 2022.
Burdziak K., Propozycja nowelizacji art. 151 Kodeksu karnego, Prawo w Działaniu 2019, t. 39, https://doi.org/10.32041/pwd.3910.
Burdziak K., Samobójstwo w prawie polskim, Warszawa 2019.
Daszkiewicz K., Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Rozdział XIX Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2000.
Gawliński A., Zero D., Namowa lub pomoc w samobójstwie – aspekty prawnokarne, porównawcze i kryminalistyczne, Studia Prawnoustrojowe 2021, nr 52, https://doi.org/10.31648/sp.6641.
Giezek J., [w:] Kodeks karny. Część szczegó Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2021.
Góralski P., Pomoc i namowa do samobójstwa (art. 151 k.k.) w poglądach doktryny i danych statystycznych, Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego 2003, t. 13.
Grudecki M., Wybrane prawnokarne aspekty prób samobójczych, nakłaniania do samobójstwa oraz pomocy w samobójstwie, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2019, nr 2.
Jodłowski J., Szewczyk M., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, cz. 1, Komentarz do art. 117–211a, W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017.
Kokot R., Z problematyki karalnego doprowadzenia do samobójstwa – uwagi na tle ustawowych znamion art. 151 k.k., cz. 2, Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego 2015, t. 36.
Konarska-Wrzosek V., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020.
Konieczniak P., W sprawie eutanatycznej pomocy do samobójstwa (na marginesie sporu J. Warylewski – K. Poklewski-Koziełł), Państwo i Prawo 1999, nr 5.
Kosonoga-Zygmunt J., Namowa i udzielenie pomocy do samobójstwa (art. 151 k.k.), Prokuratura i Prawo 2015, nr 11.
Krajewski R., Prawnokarna ochrona człowieka przed targnięciem się na własne życie, Palestra 2018, nr 4.
Krajewski R., Przestępstwo nękania innej osoby lub podszywania się pod inną osobę, Przegląd Sądowy 2012, nr 5.
Krajewski R., Przestępstwo utrwalania i rozpowszechniania wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, Prokuratura i Prawo 2012, nr 5.
Krajewski R., Targnięcie się na życie jako skutek przestępstwa znęcania, Prokuratura i Prawo 2017, nr 4.
Kulik M., Wąsek A., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. M. Filar, Warszawa 2016.
Lach A., Kradzież tożsamości, Prokuratura i Prawo 2012, nr 3.
Lachowski J., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020.
Lebiedowicz A., Samobójstwo w ujęciu wielopłaszczyznowym, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2013, nr 3.
Lipiński K., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, red. J. Giezek, Warszawa 2021.
Malczewski J., Problemy z prawną kwalifikacją lekarskiej pomocy do samobójstwa (art. 151 k.k.), Prokuratura i Prawo 2008, nr 1.
Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010.
Michalska-Warias A., Nazar-Gutowska K., Prawnokarne aspekty nękania w polskim prawie karnym, Studia Iuridica Lublinensia 2010, nr 4.
Mozgawa M., [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2022.
Mozgawa M., Kilka uwag na temat przestępstwa nękania (art. 190a k.k.), [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, t. 2, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, Warszawa 2012.
Mozgawa M., Kilka uwag na temat znamienia „uporczywego nękania” na gruncie art. 190a k.k., Ius Novum 2020, nr 2.
Palichleb P., Zmiany art. 190a k.k., Ius Novum 2021, nr 4.
Rabiega R., Kilka refleksji na temat tzw. mieszanej strony podmiotowej w polskim prawie karnym, Ius Novum 2013, nr 3.
Sowirka K., Przestępstwo „kradzieży tożsamości” w polskim prawie karnym, Ius Novum 2013, nr 1.
Wąsek A., Prawnokarna problematyka samobójstwa, Warszawa 1982.
Wąsik D., Przestępstwo znęcania się nad podwładnym w warunkach pełnienia służby wojskowej (art. 352 k.k.), Wojskowy Przegląd Prawniczy 2021, nr 3.
Wysiecka I., Zabójstwo, samobójstwo, wypadek – próba syntezy odrębności o najsilniejszych wartościach dowodowych, Prokuratura i Prawo 2019, nr 3.
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, cz. 1, Komentarz do art. 117–211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017.

Jak cytować (How to cite this)

C. Kąkol, Targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie w wyniku namowy lub udzielenia pomocy albo jako następstwo czynów zabronionych stypizowanych w Kodeksie karnym – analiza krytyczna, Prawo w Działaniu 2024, t. 57, https://doi.org/10.32041/pwd.5709

Streszczenie

W artykule poddana zostaje analizie, stosowana w Kościele katolickim, karna procedura postępowania w wyjaśnianiu i rozliczaniu przestępstw seksualnych wobec małoletnich. Przy uwzględnieniu historycznych zmian, jakim ulegała ta procedura, autor zadaje pytania o jej jurydyczną efektywność, w kontekście rewindykacji i ochrony praw poszkodowanych, stopnia ochrony praw procesowych podejrzanych czy oskarżonych, oraz o kanoniczne podstawy i zakres odpowiedzialności przełożonych kościelnych, w kontekście przestrzegania powszechnie uznanych standardów procesowych. Badania prowadzone za pomocą metody dogmatycznoprawnej uzupełnianej metodologią historycznoprawną mają służyć określeniu faktycznego stopnia i skutków jurydyzacji obecnie stosowanej procedury oraz powiązania jej z szeregiem obowiązków prawnych Stolicy Apostolskiej, wśród których znajdują się obowiązki prawne wynikające z przystąpienia do Konwencji o prawach dziecka Organizacji Narodów Zjednoczonych. Na tej podstawie zostają sformułowane wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda, które – w zamiarze autora – stworzą alternatywy dla ulepszenia omawianej procedury, a samą debatę publiczną na temat działań podejmowanych przez Kościół katolicki w tej materii uczynią bardziej merytoryczną.

Abstract

The article analyses the criminal procedure applied in clarifying cases of sexual offences against minors in the Catholic Church and holding the perpetrators accountable. Taking into account the historical changes which the procedure underwent, the author of this article asks questions about its juridical efficiency in the context of revindicating victims and protecting their rights, the degree to which the procedural rights of the accused and the defendants are protected, canonical foundations, and the scope of responsibility of Church superiors in the context of compliance with the generally recognised procedural standards. The study, conducted using the legal-dogmatic method, supplemented with the legal-historic method, aims at specifying the actual degree and effects of the juridification of the currently applied procedure, its relations to a number of legal obligations incumbent on the Holy See, including the legal obligations arising from its adoption of United Nations Convention on the Rights of the Child. On this basis, the author formulates conclusions de lege lata and demands de lege ferenda which, according to the author’s intention, should provide alternatives to improve the procedure in question, and make the public debate on the efforts taken by the Catholic Church in this matter more substantive.

Bibliografia (References)

1. Amenta P., La discrezionalità del giudice canonico e la tutela dei diritti del fedele cristiano, Milano 2005.
2. American Psychiatric Association Committee on Nomenclature and Statistics, Diagnostic and statistical manual of mental disorders, Washington 1952.
3. Atenagoras z Aten, Prośba za chrześcijanami, http://biblioteka.kijowski.pl/atenagoras/atenagoras.pdf.
4. Basik K., Przedawnienie w prawie karnym w systemie kontynentalnym i anglosaskim, Warszawa 2014.
5. Benedykt XVI, Światłość świata. Papież, Kościół i znaki czasu. Benedykt XVI w rozmowie z Peterem Seewaldem, Kraków 2011.
6. Berman H.J., Diritto e rivoluzione. Le origini della tradizione giuridica occidentale, Bologna 1998.
7. Bettiol G., Sullo spirito del diritto penale canonico dopo il Concilio Vaticano II, [w:] Festschrift für Ernst Heinitz zum 70. Geburstag am 1 Januar 1972, red. H. Luttger, H. Blei, P. Hanau, Boston 1972.
8. Borecki P., Odpowiedzialność kościelnych osób prawnych za czyny pedofilskie duchownego – wyrok na miarę precedensu. Uwagi w sprawie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2020 r., sygn. II CSK 124/19, Studia Prawa Publicznego 2020, nr 3(31), https://doi.org/10.14746/spp.2020.3.31.2.
9. Borek D., Obowiązek powiadomienia o przestępstwie w prawie i praktyce Kościoła, Annales Canonici 2022, t. 18, nr 1, https://doi.org/10.15633/ac.18101.
10. Borek D., Przedawnienie skarg i działań z tytułu naruszeń będących przestępstwami kanonicznymi, Prawo Kanoniczne 2019, t. 62, nr 3, https://doi.org/10.21697/pk.2019.62.3.03.
11. Consorti P., La responsabilità della gerarchia ecclesiastica nel caso degli abusi sessuali commessi dai chierici, fra diritto canonico e diritti statuali, Stato, Chiese e pluralismo confessionale. Rivista telematica 2023, nr 17, www.statochiese.it.
12. Corecco E., L’apporto della teologia alla elaborazione di una teoria generale del diritto, [w:] Ius et communio. Scritti di Diritto Canonico, t. 1, red. G. Borgonovo, A. Cattaneo, Lugano–Casale Monferrato 1997.
13. Daly B., The Instruction „Crimen Sollicitationis” on the Crime of Solicitation: Confussion or Cover-up of Paedophilia?, The Canonist 2016, t. 7, nr 1.
14. de Paolis V., Cito D., Le sanzioni nella Chiesa. Commento al Codice di Diritto Canonico. Libro VI, Roma 2008.
15. Dembiński A., Kościół i prawo rzymskie, Lublin 2008.
16. di Mattia G., Il diritto penale canonico a misura dell’uomo, Revista Española de Documentación Científica 1990, nr 47.
17. Dohnalik J., Prawo kanoniczne wobec nadużyć seksualnych duchownych względem dzieci i młodzieży, Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 2015, t. 14, nr 1.
18. Doyle T., The 1922 Instruction and the 1962 Instruction „Crimen Sollicitationis” promulgated by the Vatican, http://www.awrsipe.com/doyle/2008/2008-10-03-Commentary-on-1922-and-1962-documents.pdf.
19. Dworas-Kulik J., Rys historyczny przestępstwa o charakterze pedofilskim, Kwartalnik Prawo-Społeczeństwo-Ekonomia 2016, nr 1.
20. Fedele P., Il problema dell’animus communitatis nella dottrina della consuetudine, Milano 1937.
21. Fiałek P., Troska Kościoła wobec ofiar wykorzystania seksualnego spowodowanego przez duchownych – kontekst kanoniczny i psychologiczny, Kościół i Prawo 2020, t. 9, nr 2, https://doi.org/10.18290/kip2092-10.
22. Franceschetti P., Pena (Funzioni del diritto penale), [w:] Enciclopedia Giuridica Online, https://www.altalex.com/documents/altalexpedia/2017/ 06/27/pena#_Toc 475630534.
23. Gaudino L., La responsabilità oggettiva degli enti ecclesiastici per gli abusi sessuali a danno del minore, Responabilità civile e previdenza. Rivista mensile di dottrina, giurisprudenza e legislazione 2014, nr 1.
24. Giustino, Apologia prima, https://www.vitanostra-nuovaciteaux.it/giustino-apologia-prima-testo/.
25. Głowacka A., Odpowiedzialność osób prawnych Kościoła katolickiego za czyny niedozwolone, Acta Erasmiana. Varia II 2015, t. 9, http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/65065/010_Glowacka_AleksandraOdpowiedzialnosc_osob_prawnych_Kosciola_katolickiego_za_czyny_niedozwolone.pdf.
26. Hervada J., Cos’è il diritto? La moderna risposta del realismo giuridico, Roma 2008.
27. Hervada J., Introduzione critica al diritto naturale, Milano 1990.
28. Herzog J.-B., Les principes et les méthodes du droit pénal comparé, Revue internationale de droit comparé 1957, t. 9, nr 2.
29. Jarząbek T., Przestępstwa seksualne wobec małoletnich w prawie kanonicznym, Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich 2019, nr 32.
30. Jońca M., Pedofilia: przestępstwo, którego długo w kodeksie karnym nie było, Dziennik. Gazeta Prawna z 18.06.2021 r., https://edgp.gazetaprawna.pl/e-wydanie/57993,18-czerwca-2021/72990,Dziennik-Gazeta-Prawna/755587,Przestepstwo-ktorego-dlugo-nie-bylo.html.
31. Jurydyzacja, [w:] Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/ jurydyzacja;5436864.html.
32. Kobyliński A., Odpowiedź Kościoła katolickiego na problem wykorzystania seksualnego osób nieletnich przez duchownych w latach 1984–2022, Teologia i Moralność 2022, t. 17, nr 2(32), https://doi.org/10.14746/TIM.2022.32.2.18.
33. Krzywkowska J., Kubala M., Stolica Apostolska i prawo kanoniczne w obronie rodziny i jej praw, Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 2016, t. 7.
34. Kubala M., Penalizacja nadużyć seksualnych przeciwko małoletnim w prawie kanonicznym i polskim porządku prawnym, [w:] Prawo w służbie ochrony dzieci: ustawodawstwo, praktyka, wyzwania, red. M. Rożański, Olsztyn 2020.
35. Kühn G., Stolica Apostolska wobec wykorzystania dzieci – uzupełnienie raportu CRIN, Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 2015, t. 13, nr 4.
36. Lempa F., Podstawowe zasady wymierzania poprawczych kar kanonicznych, Civitas et Lex 2017, nr 4(16).
37. Llobell J., Giusto processo e „amministrativizzazione” della procedura penale canonica, Stato, Chiese e pluralismo confessionale. Rivista telematica 2019, nr 14, https://doi.org/10.13130/1971-8543/11550.
38. Luini M., La Pena nella Chiesa, Roma 2019.
39. Marzoa Á., Miras J., Rodríguez-Ocana R. [red.], Commentario exegético al código de derecho canónico, t. IV/1, Pamplona 2003.
40. Minelli C., Rationabilitas e revisione del Codice piobenedettino. Un confronto con il pensiero di Eugenio Corecco, Annales Canonici 2017, t. 13.
41. Mozgawa M., Budyn-Kulik M., Prawnokarne aspekty pedofilii. Analiza dogmatyczna i wyniki badań empirycznych, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2006, z. 2.
42. Normy Motu Proprio Sacramentorum Sanctitatis Tutela – wprowadzenie historyczne, https://www.vatican.va/resources/resources_introd-storica_pl.html.
43. Parisi, Il diritto canonico nella formazione del giurista contemporaneo, Annuario de Derecho Eclesiástico del Estado 2019, t. 35.
44. Prost, Vincent G., Historia życia prywatnego, t. 5, Od I wojny światowej do naszych czasów, red. T. Kulak, Wrocław–Warszawa–Kraków 2006.
45. Przeciszewski M., Countercting Sexual Abuse in the Catholic Church: the System in Poland, The Person and the Challenges 2022, t. 12, nr 1, https://doi.org/10.15633/pch.4239.
46. Saje A., Abusi sessuali e spirituali nella Chiesa Cattolica. Dilemmi e questioni aperte, Śląskie Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego 2020, t. 40, nr 2.
47. Sobczyk P. [red.], (Nie)odpowiedzialność cywilnoprawna kościelnych osób prawnych za czyny niedozwolone popełnione przez osoby duchowne, Warszawa 2022.
48. Suchocka H., Działania papieży oraz Stolicy Apostolskiej na rzecz ochrony osób małoletnich, [w:] Prawa dziecka: perspektywa Kościoła, red. P. Kroczek, Kraków 2015.
49. Theories of Criminal Law, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy Archive, red. E.N. Zalta, https://plato.stanford.edu/archives/sum2018/entries/criminal-law/#NormTheEmpRea.
50. Ventura M., Pena e penitenza nel diritto canonico postconciliare, Napoli 1996.
51. Wilk A., Prawne i kryminologiczne aspekty przestępczości seksualnej duchownych, Problemy Prawa Karnego 2022, t. 6, nr 1, https://doi.org/10.31261/PPK.2022.06.01.01.
52. Wojnicz P., Penalizacja czynów seksualnych wobec małoletnich – rozważania na tle prawa kanonicznego i polskiego prawa karnego, Civitas et Lex 2020, nr 2(26), https://doi.org/31648/cetl.4419.

Jak cytować (How to cite this)

M. Kubala, Prawo karne a jurydyzacja prawa kanonicznego. Rozważania w kontekście praktycznej aplikacji kanonicznej procedury karnej w przypadkach nadużyć seksualnych popełnianych przez duchownych wobec małoletnich, Prawo w Działaniu 2024, t. 57, https://doi.org/10.32041/pwd.5710