Ukazały się monografie naukowe z polsko-węgierskich badań

2023-05-16

Nakładem Wydawnictwa IWS ukazały się cztery monografie naukowe, które są zwieńczeniem prac Polish-Hungarian Research Platform 2021. Anglojęzyczne publikacje dotyczą procesu legislacyjnego zmian w Konstytucji, rządów prawa, reformy sądownictwa administracyjnego oraz efektywności wymiaru sprawiedliwości.

Międzynarodowy projekt badawczy „Polsko-Węgierska Platforma Badawcza” jest wspólnym projektem Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości oraz Instytut Prawa Porównawczego im. Ferenca Mádla w Budapeszcie. Celem tego projektu jest ożywienie międzynarodowej współpracy prawników oraz wypracowanie nowych metod przygotowywania projektów legislacyjnych. Publikacja monografii naukowych jest zwieńczeniem międzynarodowych badań z 2021 roku oraz dużym wkładem w debatę prawniczą zmieniającej się Europy.  – Naszymi projektami w Europie Środkowej chcemy przełamać monopol zachodnioeuropejskich ośrodków naukowych – wskazuje dr hab. Marcin Wielec, profesor UKSW i dyrektor Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.

W ramach projektu „Polish-Hungarian Research Platform 2021” powołane zostały cztery międzynarodowe zespoły badawcze, które zajmowały się „charakterem procesu legislacyjnego dotyczącego zmian w Konstytucji (w świetle integracji europejskiej i tożsamości konstytucyjnej), rządami prawa; reformą sądownictwa administracyjnego oraz efektywnością wymiaru sprawiedliwości.

Sądownictwo Administracyjne

Autorzy monografii pt. „Administrative Judiciary” wskazują, że skuteczna kontrola sądów administracyjnych jest niepodważalnym i integralnym elementem państwa konstytucyjnego. W ostatnich dekadach zarówno na Węgrzech, jak i w Polsce sądownictwo  administracyjne znajduje się pod ciągłą presją reform, a struktura i tryb postępowania administracyjnego nieustannie ewoluują. Dlatego celem zespołu badawczego ds. „Reformy sądownictwa administracyjnego” było przedstawienie obecnego stanu faktycznego sądownictwa administracyjnego na Węgrzech i w Polsce z sugestiami dla ustawodawcy de lege ferenda. „Publikacja ma na celu udzielenie pomocy i wskazówek w usprawnieniu wymiaru sprawiedliwości administracyjnej zarówno w Polsce, jak i na Węgrzech” – czytamy we wstępie monografii pt. „Administrative Judiciary”.

W monografii znaleźć można artykuły naukowe m. in. analizę aspektów teoretycznych i historycznych wymiaru sprawiedliwości administracyjnej na Węgrzech, współczesne wyzwania dotyczące sądowej interpretacji przepisów prawa administracyjnego oraz obszerny przegląd systemu środków prawnych w węgierskim kodeksie postępowania administracyjnego. Publikacja zawiera kompleksową analizę zagadnienia związanego z digitalizacją polskiego sądownictwa administracyjnego, a także stosowania sztucznej inteligencji.

Proces zmiany Konstytucji

Tematem badawczym kolejnego polsko-węgierskiego zespołu była „charakterystyka procesu legislacyjnego dotyczącego zmian w Konstytucji w świetle integracji europejskiej i tożsamości konstytucyjnej”. Owocem tych międzynarodowych badań jest monografia pt. ” The Character of Legislative Process Adopted to Amend the Constitution – in the light of the European integration and constitutional identity”.

Publikacja przedstawia analizę procesów legislacyjnych w poszczególnych krajach w celu zmiany konstytucji, dzięki której można lepiej  zrozumieć mechanizmy i czynniki wpływające na proces zmiany Ustawy Zasadniczej w demokratycznych państwach prawa. Naukowcy analizują  problematykę wpływu procesu integracji europejskiej na konstytucyjny ustrój władzy publicznej poszczególnych państw. Rozważają więc zależność między integracją europejską, a suwerennością państw członkowskich oraz rolę ich tożsamości konstytucyjnej. Monografia zawiera także analizę kierunków zmian ustrojowych oraz systemu źródeł prawa, czyli rozważania nt. prymatu konstytucji oraz zasadą nadrzędności prawa Unii Europejskiej.

Efektywność Wymiaru Sprawiedliwości

Tematem kolejnej polsko-węgierskiej monografii pt. ” Efficiency of the judiciary” jest podsumowanie badań nad poprawą efektywności pracy wymiaru sprawiedliwości, jego skuteczności, czasu trwania i złożoności spraw rozpatrywanych w sądach. „Wierzymy, że ta publikacja wywoła ożywioną dyskusję świata naukowego i pozytywnie wpłynie na praktykę poszczególnych krajów i instytucji europejskich” – czytamy we wstępie do publikacji.

Naukowcy podjęli się analizy skuteczności tzw. czynnika ludzkiego w wymiarze sprawiedliwości w kontekście badań nad stosowaniem prawa. Wśród licznych postulatów de lege ferenda, odnośnie poprawy efektywności sądów, jest m. in. wskazanie na większą staranność i przewidywalność ustalania terminów czynności procesowych (rozpraw, spotkań) uwzględniających czas, w którym wezwanie może być skutecznie dostarczone stronom i ich pełnomocnikom.

W publikacji można znaleźć także analizę sytuacji w Polsce i na Węgrzech nt. prawa do skutecznego środka odwoławczego, który jest kluczowym elementem przestrzegania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC). Prawo do skutecznego środka odwoławczego jest bowiem jedną z najważniejszych gwarancji w ramach europejskiego systemu praw człowieka, bo zabezpiecza przed władzami krajowymi prawa i wolności, które są gwarantowane w EKPC.

Praworządność

Naukowcy w ramach „Polish-Hungarian Research Platform 2021” zajęli się także badaniem pojęcia praworządności, których efektem jest monografia pt. ” Rule of Law”. „Zasada rządów prawa jest głęboko zakorzeniona w prawie europejskim, jego tradycji i jest uważana za jedno z kluczowych osiągnięć myśli prawnej” – czytamy we wstępie publikacji.

Autorzy monografii wskazują, że zasada praworządności nie ma jasno określonej granicy normatywnej, a jest jedynie rodzajem filozofii politycznej tzw. funkcjonowania władz publicznych państwa, która wykazuje dalekosiężną elastyczność i pozostaje otwarta na nowe trendy interpretacyjne.  Zasada praworządności przyjmuje zróżnicowaną treść i charakteryzuje się lokalną specyfiką, co wynika z indywidualnych tradycji prawnych poszczególnych krajów i ich odrębnej drogi rozwoju historycznego. Dlatego też ​​wszelkie próby ustalenia jej treści wymagają odniesienia się do specyfiki i niuansów funkcjonujących w kulturze i systemie prawnym danego kraju.  Brak uwzględnienia tych elementów przyczynia się do powstawania kontrowersji i sporów w ramach naukowych i politycznych dyskusji mających na celu wypracowanie minimalnych standardów rządów prawa.

Jeden z rozdziałów monografii wskazuje, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyznając pierwszeństwo kryterium niezależności nad kryterium pewności prawa, w tym stabilności prawnej prawomocnych wyroków, przyczynia się do osłabienia pojęcia tzw. praworządności w danym państwie i jednocześnie ogranicza prawa osób fizycznych. Na dłuższą metę taki przebieg orzecznictwa TSUE może powodować erozję kwestionowanego systemu prawnego ze wszystkimi negatywnymi skutkami społecznymi.

W monografii opublikowana została dogłębna analiza działań podjętych przez Organy UE w stosunku do Polski w związku z zarzutami naruszenia praworządności. Opisane jest znaczenie praworządności w UE i w Polsce, problem relacji między polskimi normami konstytucyjnymi i normami prawa unijnego oraz granice dopuszczalnej ingerencji UE w krajowe procesy decyzyjne i polskie ustawodawstwo.