Systemowe przeciwdziałanie przemocy

2024-04-23

Polska potrzebuje zintegrowanego systemu zapobiegania przemocy domowej. – Nasze polsko-norweskie badania pokazują, że można działać lepiej i systemowo, by sprawy, które niestety często trafiają do sądów eliminować zanim dojdzie do przemocy – powiedział prof. Marcin Wielec, dyrektor Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.

W Warszawie odbyła się dwudniowa międzynarodowa konferencja naukowa, która jest zwieńczeniem 4 lat pracy w ramach polsko-norweskiego projektu badawczego.  Jego celem było utworzenie modelu zapobiegania przemocy, jego testowanie w wybranych samorządach, a następnie praktyczne wdrożenie w skali ogólnokrajowej. – Jakaś część wiedzy, którą pozyskaliśmy w ramach międzynarodowej współpracy, już została wykorzystana przy opracowywaniu ustawy antyprzemocowej tzw. „Lex Kamilek”, która od niedawana obowiązuje w polskim systemie prawnym – mówił prof. Marcin Wielec.

Instytut Wymiaru Sprawiedliwości był zaangażowany w prace nad ustawą „Lex Kamilek”, a doświadczenia wyniesione ze współpracy międzynarodowej oraz projektów badawczych w polskich gminach mają już także wymiar praktyczny. – Tworzenie nowego prawa powinno być poprzedzone badaniami obszaru, którego dotyczy nowa legislacja. Poważnie prowadzona legislacja powinna być czymś wtórnym, czyli efektem projektów badawczych – dodał prof. Wielec.

Współpraca Polski i Norwegi

Celem międzynarodowej konferencji zorganizowanej przez Instytut Wymiaru sprawiedliwości jest zwiększenie świadomości społecznej na temat zjawiska przemocy domowej. – Najlepszym sposobem na rozwiązanie tego problemu jest zapobieganie mu, a nie tylko reagowanie na jego skutki. Dlatego ważne jest, aby zwiększyć czujność nie tylko na etapie, gdy rodziny są bezpośrednio zagrożone przemocą domową, ale już wtedy, gdy jeszcze jej nie doświadczają – mówił dr Bartłomiej Oręziak, koordynator Centrum Analiz Strategicznych IWS oraz kierownik projektu Zintegrowany System Zapobiegania Przemocy Domowej.

Pierwszego dnia 11 kwietnia 2024 r. na konferencji w języku angielskim pt. „The Integrated System of Domestic Violence Prevention” głos zabrali naukowcy z Polski i Norwegi, którzy zaprezentują systemy przeciwdziałania przemocy domowej w obydwu państwach. – Dziękuję wszystkim za zorganizowanie tego wydarzenia oraz  za współpracę z nami w projekcie, zarówno Instytutowi Wymiaru Sprawiedliwości, jak i naszym badaczom z Norwegii  – mówiła prof. Ingunn Studsrød z Uniwersytetu w Stavanger. W trakcie konferencji zaprezentowała ona badania na podstawie wywiadu z kobietami, które próbują  odbudować swoje życie. – Przemoc fizyczna, psychiczna, a także emocjonalna i ekonomiczna może mieć poważne krótkoterminowe i długoterminowe skutki dla zdrowia fizycznego i psychicznego, jak urazy, depresja i stany lękowe – mówiła prof. Ingunn Studsrød.

Testowanie w gminach 

Kolejnego dnia 12 kwietnia odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa na temat „Prawnych aspektów zapobiegania przemocy domowej”. Naukowcy zaprezentowali wypracowany w trakcie projektu model zapobiegania przemocy domowej oraz współpracę z gminami w zakresie jego wdrażania. – W Polsce brakuje skutecznych propozycji systemowych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Kluczowym elementem projektu było opracowanie systemu zintegrowanych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej, który mógłby zostać wdrożony na szersza skalę po fazie testowej w wybranych gminach – uważa dr Bartłomiej Oręziak.

Projekt został przebadany w 14. wybranych gminach na terenie całej Polski. Wśród nich były zarówno małe gminy wiejskie, wiejsko-miejskie, jak i duże miasto Kraków. Na przykładzie gminy Dzierżoniów (woj. dolnośląskie), która brała udział w projekcie, liczba zgłoszeń w 2023 roku sytuacji zagrożeń dla zdrowia i życia w porównaniu z rokiem 2022 wzrosła o 100% z 70 zgłoszeń do 141. Liczba osób zagrożonych przemocą w rodzinie korzystających z usług wsparcia wyniosła 363, co stanowiło 182 % zakładanej wartości. Z punktu poradnictwa i profilaktyki skorzystało tam 127 osób, co stanowiło 114% zakładanej wartości, a w warsztatach dotyczących budowania pozytywnych relacji w rodzinie i kontrolowania emocji uczestniczyło 151 osób, co stanowiło 151% zakładanej wartości.

W trakcie realizacji projektu pracowano nie tylko z osobami pozostającymi w związkach małżeńskich i partnerskich, ale również samotnymi rodzicami, młodzieżą, prowadzono działania edukacyjne w zakresie relacji dla dzieci i młodzieży, współpracowano ze szkołami, utrzymywano nieodpłatne formy pomocy.

Klucz to zapobieganie

W ramach projektu powstał m.in. przewodnik dla jednostek samorządu terytorialnego nt. przeciwdziałania przemocy domowej, a także został opracowany zestaw pism sądowych. – Planujemy również wydanie monografii poświęconej przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w perspektywie legislacyjnej. Celem monografii naukowej jest analiza wybranych aspektów prawnych zintegrowanego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie wraz z aktualnym stanem orzecznictwa oraz stanowiskiem przedstawicieli nauk prawnych – podkreślił dr Oręziak.

Uczestnicy konferencji wskazywali, że najlepszym sposobem na rozwiązanie zjawiska przemocy domowej jest zapobieganie, a nie tylko reagowanie na skutki przemocy. Dlatego bardzo ważne jest, aby zwiększyć czujność nie tylko na etapie, kiedy rodziny znajdują się w bezpośrednim niebezpieczeństwie przemocy domowej, ale znacznie wcześniej. W tym kontekście należy organizować działania na poziomie lokalnym, które zapewnią kompleksową pomoc i wsparcie rodzinom zagrożonym przemocą domową. – Kluczem jest jej zapobieganie, dlatego trzeba uczynić jak najwięcej wysiłku, by wejść w środowiska, w których ta przemoc domowa jest najczęściej. Zintegrowany system polega na koordynacji i współpracy wielu podmiotów i instytucji. Dlatego też potrzebujemy koordynacji działań pracowników socjalnych, szkół, pedagogów, czy socjologów – tłumaczył prof. Marcin Wielec.

Projekt „Zintegrowany system zapobiegania przemocy domowej”  jest realizowany w ramach programu „Sprawiedliwość” finansowanego ze środków funduszy norweskich i środków krajowych. Realizację przedsięwzięcia badawczego prowadzi Instytut Wymiaru Sprawiedliwości we współpracy z norweskim Uniwersytetem w Stavanger.