PRAWO W DZIAŁANIU 63/8

Miłosz Kościelniak-Marszał

Wpływ oprogramowania typu Pegasus na korzystanie w procesie karnym z materiałów zabezpieczonych z urządzeń mobilnych

Prawo w Działaniu 2025, tom 63

https://doi.org/10.32041/pwd.6308

Streszczenie

Oprogramowanie szpiegujące typu Pegasus powstało jako narzędzie aktywnej pracy wywiadowczej, przy której procesowe wykorzystywanie zgromadzonych danych ma znaczenie drugorzędne. Zastosowanie go w celu zdobycia dowodów na potrzeby procesu karnego wywołuje konieczność zmiany podejścia organów procesowych do wszystkich danych uzyskiwanych z urządzeń końcowych. Funkcjonalność dająca możliwość ingerowania przez operatora systemu w treść informacji znajdujących się w urządzeniu, dokonywanie w nich zmian lub nawet implementacji, bez możliwości ustalenia, kto (obiekt inwigilowany czy operator Pegasusa) umieścił, zmodyfikował lub usunął dane treści z urządzenia, powoduje, że wykorzystanie takich materiałów jako źródła obciążających oskarżonego ustaleń prowadzić musi do wniosku, że proces karny jako całość nie jest sprawiedliwy i narusza art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Abstract

Pegasus-like spyware was developed as a tool for active intelligence work, where the procedural use of the collected data was of secondary importance. Its use to obtain evidence for a criminal trial triggers the need for procedural authorities to change their approach to all data obtained from terminal devices. The functionality which gives the system operator the option to interfere with the content of information contained in the device, make changes to it, or even implement it – without being able to determine who (the subject of the surveillance or the operator) placed, modified or removed the given content on, in, or from the device – means that the use of such materials as a source of incriminating findings against a defendant must lead to the conclusion that the criminal trial where such materials are used is, as a whole, not fair and violates Article 45 of the Constitution of the Republic of Poland and Article 6(1) of the European Convention on Human Rights.

Bibliografia

1. Barczak-Oplustil A., Małecki M., Tarapata S., Behan A., Zontek W., Dopuszczalność nabycia i używania w ramach kontroli operacyjnej określonego typu programów komputerowych (casus Pegasusa), Kraków 2022, https://kipk.pl/wp-content/uploads/2022/02/ekspertyzapegasus.pdf.
2. Chrabkowski M., Wykorzystanie materiałów kontroli operacyjnej w postępowaniu przygotowawczym, Szczytno 2009.
3. Cora Ł., Aksjologia procesowa a dopuszczalność dowodu z art. 168a k.p.k., Państwo i Prawo 2018, nr 10.
4. Cora Ł., Wykładnia dowodu z art. 168a k.p.k. w zgodzie z Konstytucją RP. Glosa do wyroku s.apel. z dnia 27 kwietnia 2017 r., II AKa 213/16, Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa 2018, nr 3.
5. Drajewicz D., Dowodowe wykorzystanie wyników kontroli operacyjnej w postępowaniu karnym, Prokuratura i Prawo 2010, nr 7–8.
6. Florczak-Wątor M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2023.
7. Gruszecka D., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2018.
8. Gruszecka D., W kwestii interpretacji znowelizowanego przepisu art. 168a k.p.k., Palestra 2017, nr 1–2, https://palestra.pl/pl/czasopismo/wydanie/1-2-2017/artykul/w-kwestii-interpretacji-znowelizowanego-przepisu-art.-168a-k.p.k.
9. Grzegorczyk T., Wykorzystywanie i przekształcanie materiałów operacyjnych w materiał dowodowy w postępowaniu karnym, [w:] Przestępczość zorganizowana. Świadek koronny. Terroryzm, red. E. Pływaczewski, Kraków 2005.
10. Hanausek T., Ustawa o Policji. Komentarz, Kraków 1996.
11. Herzog A., Wykorzystanie materiałów operacyjnych w postępowaniu dyscyplinarnym prokuratorów, Prokuratura i Prawo 2007, nr 2.
12. Hoc S., Refleksje na marginesie art. 10 Ustawy o urzędzie ochrony państwa, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1992, nr 3–4.
13. Hoc S., Szustakiewicz P., Ustawa o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. Komentarz, wyd. 2, LEX/el. 2023.
14. Jakubiak-Mirończuk A., Alternatywne a sądowe rozstrzyganie sporów sądowych, Warszawa 2008.
15. Jasiński W., [w:] System Prawa Karnego Procesowego, t. 7, cz. 2, red. J. Skorupka, Warszawa 2019.
16. Klejnowska M., Podsłuch operacyjny i prowokacja policyjna, Prokuratura i Prawo 2004, nr 3.
17. Klejnowska M., Podsłuch pozaprocesowy (operacyjny) na gruncie znowelizowanej ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Przegląd Sądowy 2004, nr 4.
18. Klejnowska M., Podstępne uzyskanie przyznania się oskarżonego do winy, Rzeszowskie Zeszyty Naukowe 2001, nr 30.
19. Kmiecik R., Prawnodowodowe aspekty ochrony programów komputerowych w postępowaniu karnym (problematyka wszczęcia postępowania), Prokuratura i Prawo 1997, nr 6.
20. Kowalewski M., Sąd Najwyższy zgadzał się na stosowanie Pegasusa, https://www.salon24.pl/newsroom/1374074,sad-najwyzszy-zgadzal-sie-na-stosowanie-pegasusa.
21. Kudła J., Bielecki Z., Wybrane aspekty zakupu kontrolowanego w pracy Policji, Przegląd Policyjny 2005, nr 77.
22. Lipiński K., Klauzula uadekwatniająca przesłanki niedopuszczalności dowodu w postępowaniu karnym (art. 168a k.p.k.), Państwo i Prawo 2016, nr 11.
23. Lityński M., Czynności operacyjne M.O. w procesie karnym. Z problematyki dochodzenia, Państwo i Prawo 1961, nr 6.
24. Łodziana T., Kontrola operacyjna oraz użycie systemu Pegasus w Polsce – polemika, Palestra 2022, nr 9, https://palestra.pl/pl/czasopismo/wydanie/9-2022/artykul/kontrola-operacyjna-oraz-uzycie-systemu-pegasus-w-polsce-polemika.
25. Marszał K., Proces karny, Katowice 1998.
26. Matusiak-Frącczak M., Kontrola operacyjna oraz użycie systemu Pegasus w Polsce, Palestra 2022, nr 7–8.
27. Matusiak-Frącczak M., Konwencyjne standardy legalnej inwigilacji a zastosowanie systemu Pegasus w Polsce, Europejski Przegląd Sądowy 2023, nr 12.
28. Ojczyk J., Służby podsłuchują nas bez kontroli, bo pozwala na to prawo. Potwierdził to europejski trybunał, Business Insider z 28.05.2024 r., https://businessinsider.com.pl/prawo/europejski-trybunal-praw-czlowieka-wyda-wyrok-w-sprawie-inwigilacji-w-polsce/3b3e4kh.
29. Opitek P., Kontrola operacyjna urządzenia końcowego, Prokuratura i Prawo 2023, nr 4.
30. Opitek P., Poważnie kontrolować można nie tylko terrorystów, Rzeczpospolita z 20.01.2022 r., https://www.rp.pl/opinie-prawne/art19306701-pawel-opitek-powaznie-kontrolowac-mozna-nie-tylko-terrorystow.
31. Owczarski S., Problematyka postępowania operacyjnego w świetle prawa i praktyki, Przegląd Sądowy 1994, nr 4.
32. Pikulski S., Działania operacyjne Policji, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1996, nr 2.
33. Ponikowski R., Aspekty procesowe i kryminalistyczne pierwszej informacji o przestępstwie, Nowe Prawo 1973, nr 5.
34. Schaff L., Zakres i formy postępowania przygotowawczego, Warszawa 1961.
35. Siewierski M., Nowe rozwiązania kodyfikacyjne w części szczególnej kodeksu postępowania karnego, Państwo i Prawo 1970, nr 1.
36. Skorupka J., Dogmatyczne uzasadnienie wyróżnienia dowodów niekonwencjonalnych, [w:] System Prawa Karnego Procesowego, t. 8, Dowody, 1, red. J. Skorupka, Warszawa 2019.
37. Skorupka J., Paradygmat współczesnego polskiego procesu karnego – próba ujęcia, [w:] Współczesne tendencje w rozwoju procesu karnego z perspektywy dogmatyki oraz teorii i filozofii prawa, red. J. Skorupka, I. Haÿduk-Hawrylak, Warszawa 2011.
38. Skorupka J., Prokonstytucyjna wykładnia przepisów prawa dowodowego w procesie karnym, [w:] Verba volant, scripta manent: proces karny, prawo karne skarbowe i prawo wykroczeń po zmianach z lat 2015–2016. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Monice Zbrojewskiej, T. Grzegorczyk, R. Olszewski, Warszawa 2016.
39. Skowron A., Rzetelny proces karny w ujęciu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Prokuratura i Prawo 2017, nr 11.
40. Sobolewski Z., Zasada „Nemo se ipsum accusare tenetur” w polskim procesie karnym, Lublin 1979.
41. Taracha A., Czynności operacyjno-rozpoznawcze. Aspekty kryminalistyczne i prawnodowodowe, Lublin 2006.
42. Taracha A., Wykorzystanie informacji uzyskanych w wyniku czynności operacyjno-rozpoznawczych w procesie karnym, [w:] Nowy kodeks postępowania karnego. Zagadnienia węzłowe, red. E. Skrętowicz, Kraków 1998.
43. Wiliński P., O koncepcji rzetelnego procesu, [w:] Rzetelny proces karny. Materiały konferencji naukowej. Trzebieszowice 17–19 września 2009 r., red. J. Skorupka, W. Jasiński, Warszawa 2010.
44. Zubik M., Sokolewicz W., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 1, red. L. Garlicki, Warszawa 2016.
45. Żak J., Dowody rzeczowe w sprawach o szpiegostwo, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1991, nr 1.

Jak cytować

M. Kościelniak-Marszał, Wpływ oprogramowania typu Pegasus na korzystanie w procesie karnym z materiałów zabezpieczonych z urządzeń mobilnych, Prawo w Działaniu 2025, t. 63, https://doi.org/10.32041/pwd.6308