Czy mediacja w Polsce powinna być obowiązkowa? Odpowiedzi na to pytanie szukali uczestnicy konferencji zorganizowanej w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości przez Ministerstwo Sprawiedliwości i IWS.

– Widzimy rosnące obciążenie sądów, wzrastającą złożoność spraw oraz wyzwania, z jakimi mierzą się instytucje publiczne. W tym kontekście mediacja przestaje być wyłącznie interesującą alternatywą. Staje się potencjalnie realnym, potrzebnym i możliwym do wdrożenia elementem polityki państwa – wskazał Arkadiusz Myrcha, wiceminister sprawiedliwości, podczas otwarcia konferencji.

Wydarzenie pt. “Obligatoryjna mediacja – oksymoron czy prawdziwa szansa?” odbyło się 27 listopada 2025 roku. Zgromadziło wybitnych ekspertów specjalizujących się w tematyce alternatywnych metod rozwiązywania sporów nie tylko z Polski, lecz także z całej Europy.

Panel I

W pierwszym panelu zagraniczni prelegenci przedstawili, jak obowiązkowa mediacja funkcjonuje w różnych systemach prawnych. Obligatoryjność jest – jak usłyszeliśmy – narzędziem mobilizującym strony do podjęcia dialogu, pozwala uporządkować konflikt i wskazać kierunek jego rozwiązania.

W tej części wydarzenia przedstawiono doświadczenia:

• systemu hiszpańskiego – prof. Fernando Gascon Inchausti, Uniwersytet Complutense w Madrycie,
• systemu włoskiego – prof. Michele Lupoi, Uniwersytet Boloński,
• systemu niemieckiego – prof. Wolfgang Hau, Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium,
• systemu chorwackiego – prof. Marko Bratković, Uniwersytet w Zagrzebiu,
• systemu litewskiego – prof. Vigita Vebraite, Uniwersytet Wileński,
• systemu amerykańskiego – dr Victor Martinez Reyes, Uniwersytet Warszawski.

Zapoznanie się z międzynarodowymi modelami może być bez wątpienia pomocne w wypracowaniu rozwiązań dla polskiego systemu.

Panel II

W drugim panelu dyskusyjnym omówiono aktualną sytuację mediacji obligatoryjnej i potencjalne warunki dla jej rozwoju w Polsce.

Przedstawiciele Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, prof. Paweł Waszkiewicz oraz mgr Łukasz Kuliński, zaprezentowali wyniki badań instytutu.

Profesor Paweł Waszkiewicz omówił w swoim wystąpieniu m.in. typy spraw, które powinny zostać objęte obligatoryjnym kierowaniem do mediacji. Zaprezentował też dane dotyczące skuteczności mediacji w różnych typach postępowań na przykładzie kilku krajów europejskich.

O przyczynach odmowy zatwierdzania umów zawartych przed mediatorem – na podstawie wniosków z badań aktowych spraw z 2024 roku – opowiadał natomiast mgr Kuliński. Jak wskazał prelegent, głównymi przyczynami odmowy były: niezdatność ugodowa, nieprecyzyjnie sporządzona ugoda, braki formalne, których strony nie uzupełniły na wezwanie sądu oraz mediacje fikcyjne.

Doktor habilitowany Marcin Dziurda, prof. UW, członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, analizował podczas wykładu, czy istota mediacji idzie w parze z obligatoryjnością. Prelegent przywołał m.in. temat budzący wiele kontrowersji – niedawno przyjęte w kodeksie postępowania cywilnego obligatoryjne kierowanie stron do mediacji w sprawach o roboty budowlane.

Konstytucyjne i europejskie uwarunkowania dla rozwoju mediacji obligatoryjnej w Polsce przeanalizowała z kolei dr hab. Katarzyna Gajda-Roszczynialska, prof. UŚ, członkini Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury.

Panel III

Dyskusja na temat mediacji nie mogła odbyć się bez udziału praktyków. To właśnie oni zaprezentowali swoje perspektywy w trzecim panelu. Panelistki Anna Korwin-Piotrowska, prezes Sądu Okręgowego w Opolu, koordynator ds. mediacji, Magda Bellwon, mediator, Magdalena Romanowska, radca prawny, Lider Krajowy Sekcji Mediacji Administracyjnej w ramach Ośrodka Mediacji Radców Prawnych przy Krajowej Radzie Radców Prawnych.

Efekty

Czy wprowadzenie obligatoryjnej mediacji w polskim systemie prawnym jest możliwe? Wdrożenie przymusowej mediacji wymagałoby najpierw zmian legislacyjnych, a następnie wypracowania nowej praktyki, np. opracowania nowych standardów prowadzenia mediacji.

Merytoryczna dyskusja ekspertów pokazuje, że obowiązkowa mediacja może realnie usprawnić efektywność postępowań. Należy przy tym pamiętać o zasadzie dobrowolności samego porozumienia i dążyć do tego, żeby przymusowy dialog nie był tylko kolejnym etapem procedury.