PRAWO W DZIAŁANIU – Efektywność i sprawność egzekucji świadczeń pieniężnych

2016-06-20

Konferencja została zorganizowana przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości (IWS). Uczestników powitał dyrektor IWS prof. Roman Trzaskowski. Zaznaczył on, że celem konferencji jest przedstawienie wyników badań empirycznych prowadzonych w ciągu ostatnich dwóch lat w Sekcji Prawa Ustrojowego i Postępowania Cywilnego IWS, a dotyczących efektywności i sprawności egzekucji sądowej.

Uczestnicy konferencji reprezentowali środowiska naukowe, sędziowskie oraz samorząd komorników sądowych. W obradach wzięli m.in. udział reprezentanci ośrodków akademickich, sędziowie oraz przedstawiciele Krajowej Rady Komorniczej.

Obrady zostały podzielone na trzy tematycznie odrębne panele. W każdym z nich wygłoszone zostały referaty prezentujące wyniki badań praktyki sądowej prowadzonych w IWS. Wystąpienia opierały się na badaniach empirycznych i analizach prawnoporównawczych.

Pierwszy panel, którego moderatorem był Sędzia Sądu Apelacyjnego w Warszawie Marcin Łochowski obejmował prezentację założeń i wyników badań aktowych poświęconych przyczynom niskiej skuteczności egzekucji świadczeń pieniężnych. Referaty poświęcone tej tematyce wygłosili: Andrzej Antkiewicz (sędzia Sądu Rejonowego w Grudziądzu), Kamil Kazimierczak (sędzia Sądu Rejonowego dla Łodzi Widzewa) oraz dr Zbigniew Woźniak (sędzia Sądu Okręgowego w Zielonej Górze).

Zdaniem prelegentów, wyniki badań aktowych, które objęły próbę około 900 losowo wybranych spraw egzekucyjnych prowadzonych przez komorników na terenie całego kraju, wskazują, że lawinowy spadek skuteczności egzekucji wynika przede wszystkim ze skierowania do egzekucji wierzytelności, które nie byłyby egzekwowane gdyby nie rozwój usług w dziedzinie obrotu wierzytelnościami oraz wprowadzenie ułatwień dla wierzycieli w zakresie dochodzenia roszczeń w postaci elektronicznego postępowania upominawczego. Przed wprowadzeniem tego postępowania dochodzenie drobnych sum było dla wierzycieli nieopłacalne. Uproszczenie postępowania oraz zmniejszenie jego kosztów uczyniło je opłacalnym. W przypadku niewielkich należności zobowiązania powstawały bez sprawdzenia przez wierzycieli sytuacji majątkowej i zarobkowej dłużników, co skutkowało negatywnymi konsekwencjami dla wierzycieli na etapie egzekucji świadczeń. Zaobserwowana na przykładzie badanych spraw praktyka obrotu gospodarczego pokazuje, że przedsiębiorcy rezygnują z windykacji niewielkich wierzytelności pochodzących z umów konsumenckich, zbywając je na rzecz wyspecjalizowanych w windykacji instytucji finansowych typu fundusze sekurytyzacyjne. Te z kolei nie są zainteresowane prowadzeniem egzekucji z wykorzystaniem tych sposobów egzekucji, które wiążą się z obowiązkiem pokrycia przez wierzyciela wydatków w toku egzekucji. Jeżeli egzekucja z wierzytelności (z rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę, renty, emerytury) okaże się bezskuteczna, przerwanie biegu przedawnienia świadczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.) jest satysfakcjonującym te podmioty skutkiem wszczęcia egzekucji. Po pewnym czasie wnioski o wszczęcie egzekucji ponownie kierowane są do komorników, co prowadzi do wielokrotnego wszczynania egzekucji na podstawie tego samego tytułu wykonawczego. Nie jest to pożądane zjawisko z wielu względów. Ustalone w toku bezskutecznej egzekucji i nieściągnięte koszty w razie ponownego wszczęcia egzekucji na podstawie tego samego tytułu wykonawczego podlegają przymusowemu wyegzekwowaniu. Generowanie tych kosztów w wielokrotnie wszczynanych postępowaniach egzekucyjnych pomnaża długi konsumentów. Nie może budzić wątpliwości teza, że postępowanie egzekucyjne powinno być prowadzone w efektywny sposób i doprowadzić do wyegzekwowania świadczenia w jak najkrótszym czasie. Tymczasem obserwacja praktyki prowadzi do wniosku, że tzw. „wierzyciele masowi” są nastawieni na maksymalizację zysków czerpanych z obrotu wierzytelnościami i interesuje ich egzekucja prowadzona tylko takimi sposobami, które nie wymagają dodatkowych kosztów.

Drugi panel obejmował prezentację wyników badań aktowych poświęconych skardze na czynności komornika, opłatom egzekucyjnym, a także przedstawienie wniosków wynikających z analizy statycznej w przedmiocie kosztów egzekucji. Referaty wygłosili: dr Dagmara Olczak-Dąbrowska, Kamil Gołaszewski (sędzia Sądu Rejonowego w Piasecznie) i dr Paweł Ostaszewski.

Badania aktowe poświęcone skardze na czynności komornika wykazały, że znaczna liczba wnoszonych skarg jest odrzucana z przyczyn formalnych. Wysoki stopień sformalizowania skargi jako środka zaskarżenia oraz niski odsetek spraw, w których skarżący byli reprezentowani przez zawodowych pełnomocników, powodowały, że w większości analizowanych sprawy skargi były dotknięte brakami formalnymi, które wymagały uzupełnienia na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. Z tego względu jako postulat de lege ferenda zgłoszono potrzebę odformalizowania skargi na czynności komornika.

Badania aktowe poświęcone wykładni art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o komornikach sądowych i egzekucji pozwoliły na sformułowanie wniosku, że komornicy sądowi unikają dokonywania oceny tego, czy egzekucja została wszczęta celowo, nawet gdy dysponują materiałem pozwalającym na taką ocenę. Pojawia się również stanowisko, zgodnie z którym komornik może być uprawniony do obciążenia wierzyciela opłatą na podstawie art. 49 ust. 4 powołanej ustawy jednak nie jest uprawiony do oceny celowości poniesienia przez wierzyciela innych kosztów i zobowiązany jest, w myśl art. 770 k.p.c., do obciążenia nimi dłużnika. W badanych sprawach akcentowany był brak ustawowej definicji egzekucji wszczętej niecelowo. Dokonując wykładni tego podjęcia, sądy bądź odwoływały się do poglądów doktryny, bądź konstruowały własne definicje, wskazując m.in., że egzekucją niecelową jest egzekucja, w której już w chwili złożenia wniosku o jej wszczęcie czynności podejmowane przez komornika nie mogły doprowadzić do zrealizowania obowiązku. Wyróżnić można natomiast kilka powtarzających się sytuacji, w których wszczęcie egzekucji zostało uznane za niecelowe. Należą do nich: spełnienie przez dłużnika świadczenia przed wszczęciem egzekucji oraz utrata mocy przez tytuł wykonawczy w toku postępowania egzekucyjnego.

W referacie wygłoszonym przez dr Pawła Ostaszewskiego zostały przedstawione wyniki przeprowadzonej metodami analizy statystycznej symulacji wpływu obniżenia opłat egzekucyjnych na rentowność kancelarii komorniczych.

Ostatni panel, w którym jako moderator wystąpił Sędzia Sądu Okręgowego w Poznaniu Andrzej Adamczuk, obejmował prezentację wniosków z badań prawnoporównawczych dotyczących statusu ustrojowego komornika w wybranych systemach prawnych w Europie. Referaty poświęcone tej tematy wygłosili: dr Agnieszka Okońska, która przedstawiła rozwiązania dotyczące statusu komornika w Niemczech, Austrii i Szwajcarii oraz Emil Szczepanik (sędzia Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy delegowany do Ministerstwa Sprawiedliwości), który omówił ten sam temat na przykładzie ustawodawstwa belgijskiego i francuskiego. Na zakończenie tej części obrad wystąpił dr Rafał Reiwer (Zastępca Dyrektora Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji w Ministerstwie Sprawiedliwości), który przestawił założenia nowej ustawy regulującej wykonywanie zawodu komornika sądowego w Polsce.

Wszystkie referaty wywołały ożywioną dyskusję, w której głos zabierali m.in. Rafał Fronczek (Prezes Krajowej Rady Komorniczej), Stefan Paweł Gintowt (Przewodniczący Rady Izby Komorniczej w Warszawie), dr Przemysław Telenga (sędzia Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie), Tomasz Zawiślak (sędzia Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia) dr Przemysław Feliga (sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie).

Zamykając konferencję, prof. Roman Trzaskowski podziękował uczestnikom za czynny udział w obradach, podkreślił znaczenie oraz wyjątkowość badań, które prowadzone są w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości i potwierdził zamiar IWS cyklicznego organizowania tego rodzaju spotkań.

Termin: 2016-06-20

Miejsce: Warszawa