PRAWO W DZIAŁANIU – Programy korekcyjno-edukacyjne realizowane w środowisku otwartym i w zakładach karnych » Sprawozdanie
2016-10-19
Sprawozdanie z konferencji „Programy korekcyjno-edukacyjne realizowane w środowisku otwartym i w zakładach karnych”
W dniu 19.10.2016 r. w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości odbyła się konferencja pt. „Programy korekcyjno-edukacyjne realizowane w środowisku otwartym
i w zakładach karnych”. Konferencję otworzyła w imieniu Dyrektora Instytutu prof. Beata Gruszczyńska witając licznie zgromadzonych gości, przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, Centralnego Zarządu Służby Więziennej, Rzecznika Praw Obywatelskich, Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy, sądów, prokuratur, zakładów karnych i kurateli sądowej oraz uczelni wyższych i organizacji pozarządowych. Konferencja składała się z dwóch paneli. Pierwszy był poświęcony orzekaniu i realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych w środowisku otwartym, drugi natomiast – ewaluacji wybranych programów korekcyjno-edukacyjnych realizowanych w zakładach karnych. Moderatorami spotkania byli: prof. Magdalena Budyn-Kulik, sędzia Krzysztof Mycka z Ministerstwa Sprawiedliwości oraz prof. Beata Gruszczyńska.
W pierwszym panelu swoje wystąpienia zaprezentowali: dr Beata Czarnecka-Dzialuk, dr Paweł Ostaszewski, prof. dr hab. Dobrochna Wójcik oraz Anna Więcek-Durańska.
Dr Czarnecka-Dzialuk przedstawiła uwarunkowania prawne stosowania obowiązku probacyjnego uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych. Poddała pod dyskusję, czy koniecznym jest wprowadzenie zmian w przepisach rozproszonych w aktach prawnych różnej rangi, czy raczej skupienie się na jak najlepszym wykorzystywaniu tych już istniejących. Podkreśliła rolę kuratorów w kontrolowaniu wykonania obowiązku oraz prokuratorów mogących sugerować jego nałożenie we wnioskach w trybie art. 335 § 1 i art. 387 k.p.k.
Wystąpienie dra Ostaszewskiego stanowiło podsumowanie badania ankietowego
nt. realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy
w rodzinie. Prelegent zaprezentował metodologię przeprowadzonych badań oraz uzyskane wyniki. Problemem, na jaki zwracali uwagę badani, była zbyt mała liczba osób kierowanych do odbycia programu, jak również brak konsekwencji w sytuacji rezygnacji z programu. Sugerowali oni możliwość wprowadzenia obligatoryjnego udziału w programach korekcyjno-edukacyjnych w sprawach prowadzonych na podstawie art. 207 k.k. Dr Ostaszewski wskazał na problem braku w bazie danych informacji o programach innych niż finansowane przez Ministerstwo Rodziny, Pracy
i Polityki Społecznej oraz niewystarczającej współpracy prowadzących programy
z sądami i kuratorami sądowymi.
Prof. Wójcik przedstawiła wyniki badań uczestniczenia przez sprawców przestępstwa znęcania się w programach korekcyjno-edukacyjnych realizowanych na wolności,
z których wynika, że 53% skazanych je ukończyło. Podkreślając niezwykle istotną rolę kuratora w pracy ze skazanym, postulowała, iż zastosowanie przez sąd obowiązku probacyjnego udziału sprawcy w programie korekcyjno-edukacyjnym powinno łączyć się z jednoczesnym orzeczeniem wobec niego dozoru kuratora. Pani Prof. poruszyła też dwa problemy, co do których występują rozbieżności
w stanowiskach praktyków realizujących programy: 1) uczestnictwa w programach osób chorych psychicznie lub z zaburzeniami psychicznymi oraz 2) osób uzależnionych od alkoholu lub środków psychoaktywnych, którzy nie byli poddani terapii. W obu sprawach należałoby podjąć jednolite decyzje. Nie jest też zasadne, naszym zdaniem, zaliczanie uczestnictwa w zajęciach osobom, które nie ukończyły pełnego programu.
Pierwszy panel został zakończony wystąpieniem Anny Więcek-Durańskiej dotyczącym realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych wobec skazanych z art. 178a k.k. Autorka podkreśliła, że według danych szacunkowych 2% Polaków jest uzależnionych od alkoholu, a około 5-7% populacji to osoby pijące szkodliwie.
Z przeprowadzonych przez Annę Więcek-Durańską badań aktowych dotyczących prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości wynika, że w większości analizowanych spraw nie było opinii sądowo-psychiatrycznych co oznacza, że w momencie wydawania orzeczenia sąd nie posiadał informacji o ewentualnym uzależnieniu sprawcy. Prelegentka w swoim wystąpieniu zwróciła również uwagę na inne problemy związane z orzecznictwem. Sędziowie bowiem nie wskazywali terminu na zrealizowanie programu, nie określali rodzaju programu, nie orzekali dozoru kuratora (co ograniczało możliwość kontroli) oraz mylili programy korekcyjno-edukacyjne
z terapią. Dodatkowym problemem był brak odpowiedniej bazy placówek realizujących programów dla skazanych z art. 178a.
W dyskusji podsumowującej pierwszy panel udział wzięli praktycy oraz przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości. Zwrócili oni uwagę przede wszystkim na dwie kwestie. Po pierwsze, poinformowali, że dane o programach dla sprawców skazanych z art. 178a k.k. są dostępne na stronach wojewódzkich ośrodków ruchu drogowego. Po drugie natomiast, wskazali, że sąd nie określa czasu i sposobu realizacji programu, ponieważ nie posiada wiedzy na temat możliwych instytucji, do których możliwe byłoby skierowanie skazanego.
W drugim panelu wystąpili: dr Sebastian Lizińczyk, Bożenna Mazurkiewicz, Katarzyna Drapała, Anna Więcek-Durańska oraz prof. dr hab. Dobrochna Wójcik.
Dr Lizińczyk przedstawił informacje o oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych
w izolacji penitencjarnej. Omówił etapy przyjmowania skazanego do udziału
w programie korekcyjno-edukacyjnym w izolacji penitencjarnej. Wskazał m.in. dwa programy, które są realizowane w systemie penitencjarnym, mianowicie: Duluth
i Trening Zastępowania Agresji. Zaprezentował cele każdego z nich, sposoby ich realizacji oraz formy oddziaływań. W programie mogą brać udział trzy kategorie skazanych. Są nimi osoby skazane z art. 207 k.k., osoby co do których w trakcie procesu resocjalizacji ujawniona została informacja o stosowaniu przemocy oraz osoby, które dobrowolnie wyraziły chęć uczestnictwa w programie. Warunkiem przyjęcia skazanego z dwóch pierwszych kategorii jest przyznanie się do stosowania przemocy. Problem stanowią osoby uzależnione od alkoholu lub środków odurzających, w przypadku których uczestnictwo w programie musi zostać poprzedzone zakończeniem terapii. Czas oczekiwania na terapię w zakładzie karnym wynosi natomiast jeden rok. Możliwość oddziaływania poprzez udział w programach korekcyjno-edukacyjnych wobec sprawców skazanych na kary krótkoterminowe jest zatem ograniczona.
Bożenna Mazurkiewicz przedstawiła Trening Zastępowania Agresji
w resocjalizacji osób dorosłych, który został eksperymentalnie wprowadzony
w Areszcie Śledczym w Suwałkach w 2001 roku. Do realizacji programu wdrożono 40 funkcjonariuszy, co stanowiło 1/3 ówczesnego personelu. Wśród nich znaleźli się: wychowawcy, psychologowie, funkcjonariusze działu ochrony, funkcjonariusze działu administracyjnego, którzy mieli codzienny kontakt ze skazanymi oraz personel medyczny. Dla osób tych zostały przeprowadzone wykłady oraz szkolenia wyjaśniające cel programu. Obowiązującą zasadą było „zero tolerancji dla agresji
w całej jednostce”. Zasada ta była propagowana za pośrednictwem radiowęzła oraz w trakcie spotkań z wychowawcami. Problemem jaki się pojawił, była wzajemna niechęć do zmiany relacji między funkcjonariuszami, a osadzonymi. Łącznie przeszkolono około 150 skazanych. Efektem programu była poprawa atmosfery
w jednostce, spadek zachowań agresywnych, zmniejszenie liczby składanych wniosków o ukaranie dyscyplinarne i zastosowania środków przymusu bezpośredniego. Dodatkowo, w ramach współpracy z policją, szkolenia zostały przeprowadzone także dla rodzin skazanych, którzy odbyli program.
Kolejne wystąpienia dotyczyły ewaluacji dwóch programów korekcyjno-edukacyjnych przeprowadzonych w zakładach karnych: Treningu Zastępowania Agresji ART oraz programu dla sprawców przemocy Duluth. Katarzyna Drapała przedstawiła metodologię badania oraz omówiła ewaluację Treningu Zastępowania Agresji ART. Zwróciła uwagę, że głównym czynnikiem wskazującym na skuteczność programu ART było to, że po jego odbyciu zaobserwowano zmniejszenie się kar dyscyplinarnych oraz przejawów zachowań agresywnych.
Program dla sprawców przemocy Duluth został omówiony przez Annę Więcek-Durańską. Prelegentka odniosła się do: oceny trenerów, wyników badań testowych, wskaźników jakościowych oraz oceny programów przez samych badanych. Analiza efektywności pozwoliła na zaobserwowanie poprawy w zachowaniu uczestniczących oraz przyznawanie się do większej liczby podejmowanych zachowań definiowanych jako przemocowe. Jednak same przeprowadzone testy psychologiczne nie w pełni potwierdziły efektywności podjętych oddziaływań. Anna Więcek-Durańska zwróciła uwagę na pojawiające się problemy, w tym: dokonywanie modyfikacji programów przez prowadzących bez konsultacji z samymi autorami, skracanie czasu trwania programu, brak systematyczności zajęć. Wskazała również na znaczenie odpowiedniego przeprowadzania rozmów wstępnych.
Problem efektywności programów (ART oraz Duluth) zostanie jeszcze zweryfikowany w planowanej długoterminowej ocenie ewentualnej powrotności do przestępstwa tych osób w ciągu półtora roku po ich zwolnieniu z zakładu karnego.
Na zakończenie konferencji prof. Wójcik podsumowała wyniki ewaluacji programów ART i Duluth. Podkreśliła znaczenie metodologii w przeprowadzonych badaniach. Zasugerowała również potrzebę usprawnienia współpracy między wszystkimi zaangażowanymi podmiotami. Oddziaływania korekcyjno-edukacyjne realizowane
w środowisku otwartym i w zakładach karnych stają się coraz ważniejszym elementem wymiaru sprawiedliwości. Dlatego też jest bardzo istotne, że omawiane podczas konferencji badania zostały zrealizowane, bo przysłużą się one bowiem, podobnie jak sama konferencja, promocji tej formy pracy ze sprawcami przestępstw.
W sprawozdaniach jedynie zasygnalizowano zaprezentowane w badaniach problemy.
Zainteresowanych zachęcamy do sięgnięcia do pełnych wersji raportów z badań:
