Atlas przestępczości w Polsce 7

2025-07-02

Nowa edycja Atlasu obejmuje analizę przestępczości w Polsce od 1970 do 2023 roku. To najobszerniejsze opracowanie tego typu w kraju. Z danych wynika jednoznacznie: Polska jest dziś znacznie bezpieczniejsza niż w przeszłości.

Bezpieczniej niż w latach 90.

– To już siódme wydanie naszego Atlasu – najbardziej kompleksowego opracowania o skali przestępczości, jakie powstaje w Polsce. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości wydaje Atlas od 1994 r. – podkreśla prof. Piotr Rylski, dyrektor IWS.

Tym razem zespół instytutu przeanalizował sytuację od 1970 do 2023 r., co pozwala wyciągnąć szereg wniosków na temat przestępczości, polityki karnej państwa, a także bezpieczeństwa obywateli.

– Z danych wynika jednoznacznie, że Polska jest znacznie bezpieczniejszym krajem niż była jeszcze 20 lat temu. W rekordowym 2003 r. popełniono niemal 4 000 przestępstw na 100 tys. ludności. Obecnie jest to ok. 2 000 – wskazuje dr hab. Paweł Ostaszewski, jeden z twórców opracowania.

W 2023 r. tzw. współczynnik przestępczości był więc o około 45 proc. niższy niż 20 lat wcześniej. Był on także o około 20 proc. niższy niż w połowie lat 90. XX wieku. Oznacza to, że pojawiająca się w mediach teza o „powrocie do lat 90. pod względem przestępczości” nie znajduje potwierdzenia w faktach. Tym bardziej że liczba podejrzanych o najpoważniejsze zbrodnie, czyli zabójstwa, jest obecnie o ok. 40 proc. niższa niż w latach 90. XX wieku.

Nierówna mapa Polski

Ze zgromadzonych przez IWS danych wynika, że współczynnik przestępczości jest mocno zróżnicowany dla poszczególnych województw. W województwie dolnośląskim w 2023 r. popełniono 2750 przestępstw na 100 tys. ludności, podczas gdy w województwie podkarpackim jedynie 1155.

Wśród najbardziej narażonych na przestępczość województw są, oprócz dolnośląskiego, śląskie i lubuskie.

Nasilenie przestępczości w miastach jest ponad dwukrotnie większe niż na wsi. Zarazem to przestępczość na wsi rośnie o wiele szybciej niż w miastach.

Nadal – to stały trend od kilkudziesięciu lat – ponad połowę przestępstw stanowią te przeciwko mieniu. Niespełna 10 proc. to przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i w komunikacji. 7,8 proc. przestępstw to czyny z ustaw o przeciwdziałaniu/zapobieganiu narkomanii.

Na przestrzeni ostatnich 20 lat zwiększył się także udział przestępstw przeciwko wolności, wolności seksualnej i obyczajności, rodzinie i opiece. Zarazem porównując lata 2013 i 2023 dwukrotnie zmniejszył się udział zgwałceń w strukturze przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.

W Atlasie zauważono też, że zmiany społeczno-ekonomiczno-technologiczne mają bardzo wyraźny wpływ na strukturę popełnianych czynów. Coraz więcej czynów zabronionych (oraz ich usiłowań) popełnianych jest bez bezpośredniego kontaktu sprawcy z pokrzywdzonym. Coraz częściej są one popełniane w internecie lub za jego pomocą, jako narzędziem, ale ze skutkami w świecie analogowym.

– Widać to nie tylko w statystyce przestępczości stwierdzonej, lecz także w wynikach badania wiktymizacyjnego, które również znalazły się w Atlasie. Wynika z nich, że ofiary tego typu przestępstw najrzadziej zgłaszają się do organów ścigania – mówi dr Joanna Klimczak, współautorka Atlasu.

Coraz starsi przestępcy

Duże zmiany na przestrzeni ostatniego niespełna ćwierćwiecza dotyczą podejrzanych według ich wieku.

W 2000 r. podejrzani mający 30 lat i więcej stanowili 44,1 proc. ogółu podejrzanych. W 2023 r. odsetek ten wyniósł aż 67,6 proc.

Grupa młodych podejrzanych – w wieku 17-20 lat – zmniejszyła się trzyipółkrotnie.

– Wraz z postępującym starzeniem się populacji osób mieszkających w Polsce starzeje się też populacja podejrzanych. Zmiana ta widoczna jest też w strukturze czynów, o które są podejrzani – mówi prof. Paweł Waszkiewicz, współautor Atlasu.

Przestępstwa z importu

W 2023 r. co osiemnasty podejrzany w Polsce był cudzoziemcem. Pod względem liczby podejrzanych cudzoziemców 2023 r. był rekordowy. W świetle statystyk nie prowadzi to jednak do wniosku, że obywatele innych państw popełniają więcej czynów zabronionych niż Polacy. W 2023 r. bowiem obcokrajowców było w Polsce znacznie więcej niż kiedykolwiek wcześniej, co wynika między innymi z przyjazdu wielu obywateli Ukrainy nad Wisłę.

Autorzy Atlasu podkreślają, że przyjęcie bardzo ostrożnego szacunku liczby cudzoziemców w Polsce pozwala porównać skalę kryminalizowanych zachowań w tej populacji w stosunku do całej populacji mieszkańców Polski.

Jeżeli w grupie 2,65 miliona osób w 2023 r. znalazło się 17 290 podejrzanych, oznacza to, że na 100 tys. cudzoziemców przypadało 652 podejrzanych. Z kolei dla populacji wszystkich osób mieszkających w Polsce w 2023 r., tj. 37,7 milionów, 305 576 podejrzanych oznacza 810 podejrzanych na 100 tys. mieszkańców.

– W świetle tego porównania oraz uwzględniając, że przyjęta liczba cudzoziemców jest raczej zaniżona niż zawyżona, cudzoziemcom rzadziej stawiane są zarzuty popełnienia przestępstw niż mieszkańcom Polski posiadającym polskie obywatelstwo – zauważa prof. Paweł Waszkiewicz.

Jego zdaniem zmiany etniczno-demograficzne w najbliższych latach będą zapewne stanowiły wyzwanie dla polskich organów ścigania oraz wymiaru sprawiedliwości; jednak na zupełnie innym poziomie niż stawianie znaku równości pomiędzy cudzoziemcami a zagrożeniem dla bezpieczeństwa polskich kobiet i dzieci.

O Atlasie

Opublikowany właśnie „Atlas przestępczości w Polsce 7” to już siódme wydanie prestiżowej publikacji wydawanej od 1994 r. przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości.

Dane, które analizują eksperci IWS, pochodzą ze statystyk gromadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości, Główny Urząd Statystyczny, Eurostat, a także Policję i inne służby mundurowe w Polsce oraz z badań własnych zrealizowanych przez Sekcję Analiz Wymiaru Sprawiedliwości Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.

Instytut Wymiaru Sprawiedliwości obchodzi w tym roku swoje 35-lecie. Jest państwową jednostką organizacyjną podległą Ministrowi Sprawiedliwości, prowadzącą działalność naukowo-badawczą z zakresu tworzenia, stosowania, aksjologii i społecznego funkcjonowania prawa oraz zjawisk przestępczości i patologii społecznej. Wykonując swe zadania, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości prowadzi – co wyróżnia go spośród innych krajowych instytucji naukowych – na szeroką skalę badania naukowe akt sądowych i prokuratorskich (ok. 10 tys. akt rocznie).

Publikacja „Atlas przestępczości w Polsce 7” dostępna jest pod LINKIEM.