Gdy kara nie wystarcza. O praktyce stosowania cywilnych środków postpenalnych wobec sprawców z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie dla społeczeństwa
2020-06-05
Dnia 3 czerwca 2020 r. odbyła się Konferencja naukowa pt. „Gdy kara nie wystarcza. O praktyce stosowania cywilnych środków postpenalnych wobec sprawców z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie dla społeczeństwa”, zorganizowana przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości. Konferencja miała formę Webinarium online. Celem konferencji było umożliwienie spotkania osób, które zajmują się stosowaniem ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (dalej: ustawa o KOZZD), zarówno w teorii, jak i w praktyce. W konferencji wzięli udział m.in. przedstawiciele nauki, wymiaru sprawiedliwości, instytucji zajmujących się ochroną praw człowieka oraz biegli sądowi.
Konferencja składała się z dwóch paneli. Moderatorem pierwszego z nich był dr Paweł Ostaszewski, drugiego – dr Agnieszka Gutkowska. Pierwszy panel został poświęcony stosowaniu ustawy o KOZZD w teorii. W panelu tym podstawą wystąpień prelegentek były wyniki przeprowadzonych badań i monitoringów. Dotyczyły one: analizy uzasadnień rozstrzygnięć sądów (dr Agnieszka Gutkowska), trudności w postępowaniu dowodowym (dr Małgorzata Pyrcak-Górowska) oraz umieszczenia w KOZZD na podstawie innych tytułów (dr Ewa Dawidziuk). Dr Agnieszka Gutkowska przedstawiła wyniki przeprowadzonego w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości badania akt spraw sądowych, w których zastosowanie miała ustawa o KOZZD. W swoim wystąpieniu skupiła się głównie na analizie rozstrzygnięć wydanych przez sądy zarówno w I, jak i w II instancji. Dr Małgorzata Pyrcak-Górowska podzieliła się wynikami badań prowadzonych na Uniwersytecie Jagiellońskim, w tym przede wszystkim omówiła zagadnienie przeprowadzania dowodów w sprawach z ustawy o KOZZD. Zwróciła uwagę na kwestię gwarancyjności, pokazując w jaki sposób jest ona realizowana w tych sprawach, a w jaki sposób w sprawach karnych, w których sąd orzeka detencję psychiatryczną. Z kolei dr Ewa Dawidziuk, dyrektorka Zespołu do spraw Wykonywania Kar BRPO, przedstawiła problematykę związaną z umieszczaniem w KOZZD w ramach innej podstawy niż uznanie za osobę stwarzającą zagrożenie dla społeczeństwa. Podnosiła też kwestię warunków jakie panują w Ośrodku w Gostyninie i związaną z tym sytuację przebywających w nim osób.
Drugi panel dotyczył stosowania ustawy o KOZZD w praktyce. W panelu tym znalazły się wystąpienia: prokuratora Krzysztofa Prochowskiego, adwokat Marty Lichockiej-Kamelskiej oraz sędzi Urszuli Malak. Każdy z prelegentów przedstawił swoją perspektywę stosowania ustawy o KOZZD w praktyce. Prokurator Krzysztof Prochowski odniósł się do prokuratorów biorących udział w rozpoznawaniu spraw o zastosowanie ustawy o KOZZD. Adw. Marta Lichocka-Kamelska opowiedziała o roli pełnomocnika uczestnika, w której wielokrotnie występowała, a także o trudnościach jakie rodzi procedura ewentualnego zwolnienia z Ośrodka w Gostyninie. Natomiast sędzia Urszula Malak wygłosiła referat dotyczący porównania ustawy o KOZZD z regulacjami zawartymi w Kodeksie karnym. Sędzia omówiła także problemy i wątpliwości pojawiające się podczas orzekania w sprawach z zastosowaniem ustawy o KOZZD.
Dodatkowym elementem Konferencji był panel dyskusyjny. Do udziału w nim zaprosiliśmy uczestników, którym tematyka stosowania ustawy o KOZZD jest szczególnie bliska. W tej części głos zabrali: dr Marcin Borowski, adwokat Maciej Neumann oraz dr Piotr Zakrzewski. Dr Marcin Borowski omówił pozycję biegłego w sprawach z ustawy o KOZZD, zwracając uwagę na trudności w przygotowaniu opinii. Z kolei adw. Maciej Neumann, bazując na prowadzonej przez siebie sprawie, przedstawił problem diagnozy choroby psychicznej u osoby uznanej za stwarzającą zagrożenie na podstawie ustawy o KOZZD. Dr Piotr Zakrzewski natomiast przedstawił wystąpienie pt.: Przesłanki stosowania środków zabezpieczających z art. 5 ust. 1 lit. e EKPC i art. 41 ust. 1 Konstytucji.
Każdy z paneli zakończył się dyskusją, dodatkowo poszerzoną o wymianę zdań na czacie. Wzięli w niej udział m.in. prof. Monika Płatek, dr hab. Barbara-Stańdo-Kawecka, prof. UJ, dr Barbara Błońska, dr hab. Beata Gruszczyńska, prof. UW, dr Hanna Machińska, Agnieszka Walento-Nowacka. W dyskusji poruszano m.in. takie zagadnienia jak: ocena metodologii i sposobu przeprowadzenia badania będącego podstawą opinii wydawanych w sprawach o KOZZD, procedura zwalniania z KOZZD, warunki do podjęcia terapii w KOZZD, dążenie do unikania ryzyka przez personel zakładów karnych, biegłych i organów procesowych, zbyt mała liczba placówek NFZ świadczących terapię dla sprawców z zaburzeniami preferencji seksualnych, rozwiązania przyjęte w innych państwach i ich skuteczność, orzekanie o umieszczeniu w KOZZD, potrzeba kompleksowej nowelizacji ustawy, jakość sporządzanych opinii. Pojawiło się także pytanie o to, jak minimalizować ujemne skutki faktu, że ustawodawca musiał oderwać ustawę o KOZZD od aspektów penalnych (w tym wcześniejszej karalności) z powodu zakazu reatroaktywnego działania prawa karnego.
Konferencja była połączona z promocją książki pt.: „Gdy kara nie wystarcza… O praktyce stosowania wybranych rozwiązań prawnych wobec sprawców z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie dla społeczeństwa”, autorstwa Agnieszki Gutkowskiej, Justyny Włodarczyk-Madejskiej, Joanny Klimczak i Pauliny Sidor, stanowiącej zwieńczenie badań przeprowadzonych w Sekcji Analiz Wymiaru Sprawiedliwości IWS w ubiegłym roku. Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa IWS.
Konferencję z pewnością należy zaliczyć do udanych wydarzeń naukowych. A najlepszym tego dowodem było duże zainteresowanie tym wydarzeniem, owocna dyskusja w jego trakcie, ale i wysoka frekwencja uczestników, którzy – mimo wydłużonego znacznie czasu trwania Konferencji – pozostali z nami do końca, za co serdecznie dziękujemy.
