Sztuczna inteligencja i ochrona osób starszych

2022-11-23

Kilkudziesięciu wybitnych naukowców z Polski i Węgier podsumowało badania prowadzone w 2022 roku. Podczas konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości wskazano m. in. na potrzebę przyspieszenia prac regulacyjnych nad sztuczną inteligencją oraz zwiększenia ochrony prawnej osób starszych.   

W trakcie konferencji Polish-Hungarian Research Platform, która odbyła się 21-22 listopada w Warszawie zostały zaprezentowane wyniki badań w ramach międzynarodowej współpracy Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości (IWS) z Instytutem Prawa Porównawczego im. Ferenca Mádla w Budapeszcie. –  Po wielu miesiącach przyjemnej, interesującej, ale też wytężonej pracy badawczej podsumowujemy wyniki czterech polsko-węgierskich zespołów badawczych.  Naukowcy zajmowali się sztuczną inteligencją, reformą sądownictwa administracyjnego, ochroną osób starszych oraz mediacją – mówił dr hab. Marcin Wielec, profesor UKSW i dyrektor Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.

Instytuty z Warszawy i Budapesztu

Projekt pt. „Polsko – Węgierska Platforma Badawcza” Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości jest efektem bliskiej współpracy z Instytutem Prawa Porównawczego im. Ferenca Mádla w Budapeszcie. – Zgromadziliśmy 24. wybitnych  naukowców z Polski i Węgier. W naszym gronie mamy przedstawicieli najważniejszych instytucji naukowo-badawczych z dwóch państw, którzy przeprowadzili kilkadziesiąt otwartych tzw. workshopów naukowych. Przygotowano w grupach rozdziały do monografii naukowych, co daje już ponad 1000 stron międzynarodowej analizy w publikacjach – wskazał prof. Marcin Wielec.

Celem projektu „Polish-Hungarian Research Platform”  jest ożywienie międzynarodowej współpracy prawników oraz wypracowanie nowych metod przygotowywania projektów legislacyjnych, które będą mogły być wykorzystane w prawie krajowym oraz europejskim. – Współpraca z Instytutem Wymiaru Sprawiedliwości jest niesamowitą okazją dla węgierskiej nauki, by brać udział w programie badawczym na tak wysokim poziomie. Jako obserwator z zewnątrz patrzę z podziwem, jak IWS ambitnie poszerza swoje  badania o kolejne kraje Europy Środkowej – mówił prof. dr János Ede Szilágyi, dyrektor Instytutu Prawa Porównawczego im. Ferenca Mádla w Budapeszcie.

Węgierski Instytut współpracuje także z Akademią Środkowoeuropejską, która koordynuje sieć profesorską z Europy Centralnej, w której również uczestniczy wielu polskich profesorów związanych z IWS. – Podejmujemy tematy, by wyrazić cechy prawodawstwa z naszego regionu w nauce o prawie, żeby nie ulegać różnym modom prawniczym, ale także chcemy spojrzeć z punktu widzenia naszych narodowych doświadczeń i tradycji prawniczych – podkreślił prof. János Ede Szilágyi.

Cztery platformy badawcze 

Prowadzona przez IWS Platforma polsko-węgierska, a także polsko-słowacka, polsko-chorwacka i polsko-ukraińska mają być kopalnią wiedzy, wymiany doświadczeń oraz środowiskiem, gdzie są wykuwane zdrowe idee wywodzące się z Europy Środkowej oraz uwzględniające specyfikę tego regionu. – Chcemy, aby projekty prowadzone przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, stały się jednymi z wiodących programów naukowo-badawczych w Europie Centralnej – podkreślił prof. Marcin Wielec.

W ramach projektu „Polish-Hungarian Research Platform” powołano cztery polsko-węgierskie zespoły badawcze. Każdy zespół tworzy sześciu wybitnych przedstawicieli nauk prawnych zarówno teoretyków, jak i praktyków prawa. – W tym roku nasze badania były prowadzone na czterech newralgicznych obszarach, które są ważne ze względów ekonomicznych, społecznych, prawnych, czyli obszarów bardzo ważnych dla funkcjonowania naszych wspólnot państwowych – podkreślił prof. Marcin Wielec.

Dyrektor IWS mówił, że szczególnie ważne są badania nad prawnymi aspektami sztucznej inteligencji (AI), w których najważniejsze jest znalezienie kilku odpowiedzi na nowe i jeszcze nieprzeanalizowane zjawiska w obszarze prawniczym.  Drugi obszar to reforma sądownictwa administracyjnego, gdzie podejmujemy problem unowocześnienia i zwiększania efektywności.

W odpowiedzi na zmiany demograficzne i oczekiwania społeczne podjęte zostały także międzynarodowe badania nad prawną ochroną osób starszych. – Wyniki badań pozwolą zweryfikować adekwatność obowiązujących regulacji prawnych do zabezpieczenia obecnych i przyszłych potrzeb i oczekiwań osób starszych, co przyczyni się do korekty prawa lub przyjęcia regulacji zwiększających jakość i satysfakcję z ich życia – mówił dyrektor IWS.

Kolejny ważnym obszarem badań są mediacje jako alternatywny sposób pozasądowego rozstrzygania sporu. – Mediacja jest niewątpliwie sposobem na likwidacje przewlekłości w sądach, która dzięki ministerstwu sprawiedliwości, a zwłaszcza zaangażowania ministra Marcina Romanowskiego przeżywa obecnie w Polsce prawdziwy renesans – podkreślił prof. Marcin Wielec.

Prawo a sztuczna inteligencja

Podczas badań nad sztuczną inteligencją (artificial intelligence – AI) najważniejsze jest znalezienie kilku odpowiedzi na takie pytania jak między innymi, jaką rolę mają spełniać już istniejące międzynarodowe regulacje prawne odnoszące się do AI, jak one wpłyną na ramy prawne funkcjonowania w Polsce.

Polsko-węgierską platformą badawczą nad sztuczną inteligencją kierowała doktor hab. nauk prawnych, inżynier informatyk, prof. UKSW Agnieszka Gryszczyńska. Wskazuje ona, że badania nad AI jednoznacznie dowodzą problemy regulacyjne i legislacyjne w dobie nowoczesnych technologii, a brak regulacji na poziomie UE i na poziomie krajowym jest coraz większym problemem rozwoju zastosowań najnowszych rozwiązań technologicznych. – Europa musi dążyć do regulacji prawnej oraz programów wsparcia sztucznej inteligencji, bo w przeciwnym przypadku przegra globalny wyścig w stosowaniu najnowszych technologii. W tym wyścigu bardzo zawansowane są Stany Zjednoczone i państwa Azjatyckie z Chinami na czele – powiedziała prof. Agnieszka Gryszczyńska.

Podczas konferencji polsko-węgierskiej zostało omówionych wiele problemów ze stosowaniem sztucznej inteligencji oraz zaprezentowano dokumenty rozwiązań prawnych, które już są bardzo zaawansowane. – Obecnie czekamy na dalsze prace nad Artificial Intelligence Act, czyli regulacją z poziomu UE, byśmy wiedzieli w jasny sposób jak kwestie AI będą regulowane w Europie. Nasze polsko-węgierskie badania będą bardzo pomocne w implementacji unijnych regulacji w państwach członkowskich, bo część z tych unijnych rozwiązań będzie działało bezpośrednio, ale niektóre będą wymagały także interwencji prawodawcy krajowego – wskazała prof. Gryszczyńska.

Badania polsko-węgierskiej platformy pokazały również, że są obszary, w których już teraz można stosować sztuczną inteligencję zarówno w sektorze prywatnym jak i w administracji publicznej. Jednak tylko w tych obszarach, które nie wiążą się z wysokim ryzykiem naruszenia wrażliwych danych. – Wyobrażam sobie wykorzystanie AI w postępowaniu przygotowawczym procesu karnego. Marzę o tym, by sztuczna inteligencja przygotowała mi np. projekt aktu oskarżenia, który ja później zatwierdzę. Sztuczna inteligencja mogłaby być bardzo pomocna np. w tworzeniu alertów postępowań tego samego czynu w cyberprzestępczości, co bardzo ułatwiłoby pracę prokuratury – tłumaczyła prof. Gryszczyńska.

Ochrona starszych  

Kolejny zespół w ramach polsko-węgierskiej platformy prowadził badania nad bardzo ważnym problemem społecznym ochrony prawnej osób starszych. Celem tego projektu  jest  m.in. wypracowanie legalnej definicji osoby starszej, przygotowanie zabezpieczeń prawnych i socjalnych oraz ujednolicenie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej.

Zespół opracowuje projekty gwarancji prawnych o zasięgu międzynarodowym, które mają poprawić status społeczny osób starszych. – Nasze kilkumiesięczne badania pokazały, że dopiero otworzyliśmy bardzo duży obszar, który należy badawczo zagospodarować. Podczas naszych dyskusji okazywało się, że zagadnienia problematyki ochrony osób starszych po prostu multiplikują się jak przysłowiowa kula śnieżna. Na każdym kolejnym spotkaniu badawczym mieliśmy coraz więcej problemów i zagadnień do rozwiązania. Wiele problemów wykluczenia i ograniczenia praw osób starszych jest często wymienianych, ale prawie nikt tego do tej pory jeszcze nie badał – mówił dr hab. Wojciech Lis, profesor KUL z Katedry Prawa Rodzinnego i Praw Rodziny.

W artykule 68 Konstytucji RP jest zapis: „Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku”. – Jeśli chodzi o osoby starsze to trzeba ten zapis urealnić i przekuć na prawo normatywne, bo seniorzy nie są pod żadnym względem traktowani priorytetowo. Jeżeli osoba starsza musi czekać na zabieg lub wizytę tak samo długo jak osoba 30 letnia, to przecież oznacza, że może tej wizyty nie dożyć – podkreślił prof. Wojciech Lis.

Na podobne problemy wskazuje także prof. Erika Csemáné Váradi z Instytutu Prawa Porównawczego im. Ferenca Mádla w Budapeszcie. Jej zdaniem osoby starsze nie mają dostępu do takich samych terapii medycznych jak osoby młode, co może być istotnym pytaniem pod kątem prawa karnego. – Domy opieki późno wołają lekarza, a co za tym idzie szanse na wyzdrowienie w efekcie hospitalizacji także są o wiele mniejsze – mówiła prof. Erika Csemáné Váradi.

Profesor z Węgier zwróciła uwagę, że w dyskusja o Prawach Człowieka często odnosi się do płci, orientacji seksualnej, czy  rasy, ale w centrum tej uwagi  nie znajduje się wiek człowieka. – Jeżeli w międzynarodowych dokumentach mamy Gender Equality Plan, czyli różne inicjatywy gwarantujące równouprawnienie kobiet, to powinien być także dokument o równouprawnieniu osób starszych, bo na poziomie UE największą przesłanką wskazującą na dyskryminacje jest właśnie wiek człowieka – podkreśliła prof. Erika Csemáné Váradi.

Otwarcie konferencji „Polish-Hungarian Research Platform”

Prezentacja wyników badań przez Zespół Badawczy Sztucznej Inteligencji

Prezentacja wyników badań Zespołu Badawczego Ochrony Osób Starszych

Prezentacja wyników badań Zespołu ds. Analiz Wymiaru Sprawiedliwości Administracyjnego

Prezentacja wyników badań przez Zespół Badań Mediacji

Konferencja Polsko-Chorwackiej, Słowackiej i Ukraińskiej Platformy Badawczej