Prawa dziecka w badaniach IWS (wideo)

2024-11-25

Z okazji 35. rocznicy przyjęcia Konwencji o Prawach Dziecka, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości zorganizował dwudniową konferencję naukową.  – To jest bardzo dobra okazja, by pokazać pracę badawczą naszego Instytutu. Konferencja jest podsumowaniem naszego dorobku, ale także pokazaniem tego, czym będziemy się zajmować w najbliższym czasie – mówił prof. Piotr Rylski, dyrektor IWS.    

Dwudniowa dyskusja naukowa pt. “Prawa dziecka w badaniach IWS – 35 lat Konwencji o Prawach Dziecka” była pierwszą konferencją, którą otworzył nowy dyrektor Instytutu prof. Piotr Rylski. W trakcie powitania gości mówił on na temat najbliższej przyszłości IWS. – Będziemy rozwijać badania praktyki sądowej, bo one są wizytówką naszego Instytutu. Chodzi mi nie tylko o klasyczne badania aktowe, ale także o badania statystyczne i ankietowe, bo tego typu praca badawcza praktyki sądowej jest know-how IWS. Instytut powinien też wychodzić poza prawo polskie, analizować inne systemy prawne w ramach badań prawnoporównawczych – mówił prof. Piotr Rylski.

Nowy dyrektor IWS przypomniał, że pomysłodawcą konferencji o prawach dziecka było poprzednie kierownictwo, a w szczególności prof. Paweł Sobczyk, zastępca dyrektora. – Chcieliśmy uczcić 35. rocznicę przyjęcia Konwencji o Prawach Dziecka oraz opowiedzieć o tym, jaki był wkład Polaków w jej przygotowanie. Gdybym miał przez ostatnie pięć lat swojej pracy spiąć działalność IWS, to jednym z ważnych punktów jest właśnie ochrona Praw Dziecka. Dotychczas mówiliśmy przede wszystkim o jednej ważnej sprawie, czyli o naukowym wkładzie IWS w ustawę tzw. “lex Kamilek”, a przecież badań, które dotyczą dzieci w różnych sekcjach IWS było znacznie więcej. Ta konferencja jest więc podziękowaniem wszystkim naukowcom i badaczom, którzy tą problematyką przez te wszystkie lata się zajmowali – mówił prof. Paweł Sobczyk.

Naukowcy w IWS pracują nad różnymi zagadnieniami związanymi z Wymiarem Sprawiedliwości i formułują postulaty de lege ferenda, by prawo było lepsze, bardziej służyło człowiekowi i obywatelowi. – Ale to później od woli politycznej zależy, czy te nasze dobre pomysły zostaną przepisane w język aktów normatywnych. Natomiast konferencja naukowa jest dobrą okazją do promowania naszych badań i naszych postulatów zmiany prawa – podkreślił Sobczyk.

Pierwszy dzień konferencji

Polski wkład w Prawa Dziecka

W trakcie otwarcia konferencji głos zabrała także pani wiceminister sprawiedliwości Zuzanna Rudzińska-Bluszcz, w której kompetencji jest nadzór nad Departamentem Spraw Rodzinnych i Nieletnich. – Gdy rok temu przyszłam do Ministerstwa Sprawiedliwości, to pierwsze tygodnie i miesiące były dla mnie bardzo trudne. Dlatego chciałam dziś bardzo podziękować za wsparcie jakie otrzymałam od pracowników IWS z Sekcji Prawa Rodzinnego, a zwłaszcza od doktora Jerzego Słyka i doktora Macieja Domańskiego – podkreśliła wiceminister Zuzanna Rudzińska-Bluszcz.

Wiceminister wspomniała swój udział w konferencji międzynarodowej ONZ w Kolumbii. – Mówiłam tam, że Polska odegrała kluczową rolę w kształtowaniu ochrony dzieci przed przemocą. To polski obywatel, Ludwig Rajchman, w 1946 roku zaproponował utworzenie organizacji zajmującej się pomocą dzieciom dotkniętym skutkami wojny, co doprowadziło do powstania UNICEF. Polska była również jednym z inicjatorów Konwencji o Prawach Dziecka, która jest bohaterką dzisiejszego spotkania – podkreśliła wiceminister Zuzanna Rudzińska-Bluszcz.

Wykład inauguracyjny wygłosił prof. Marek Andrzejewski z Polskiej Akademii Nauk, który osobiście zna współtwórców Konwencji o Prawach Dziecka. Profesor podkreślił, że konwencja wniosła wiele pozytywnych zmian w postrzeganiu dzieci, w sposobie myślenia o dzieciach i dzieciństwie, relacjach dzieci ze światem dorosłych, obowiązkach państwa i jego rozmaitych agent względem dzieci oraz kształtowaniu standardów prawnych ich ochrony. – Niestety nawet ludzie, którzy zajmują się naukowo konwencją, często nie wiedzą kto tworzył jej projekt, kto ją napisał. Pierwszą wersję konwencji przygotował polski cywilista prof. Tadeusz Smyczyński, którego znam od ponad 40 lat i bardzo wiele mu zawdzięczam – mówił prof. Marek Andrzejewski.

Tadeusz Smyczyński stanął przed wyzwaniem opracowania Konwencji Praw Dziecka tuż po swojej habilitacji w 1978 roku. Zależne od Moskwy komunistyczne władze PRL próbowały poprawić swój wizerunek w zachodnim świecie, bo potrzebowały pożyczek i nowszych technologii. Okazją do tego miał być ogłoszona przez ONZ informacja o tym, że 1979 r. będzie Rokiem Dziecka. Polski MSZ przygotował bardzo szybko tekst Konwencji, który był prostym powtórzeniem Deklaracji Praw Dziecka z 1959 roku. Fuszerka urzędników z MSZ spotkała się z krytyką i kompromitacją PRL-u na forum ONZ. Dlatego zwrócono się wtedy do Polskiej Akademii Nauk o pomoc w tej sprawie. – Zadanie to zostało powierzone młodemu 41-letniemu docentowi. Prof. Smyczyński podjął się spektakularnego zadania, którego skala miała wymiar, o którym prawnik może tylko marzyć (…). Profesor Smyczyński miał pół roku na przygotowanie tekstu, by był gotowy w 1979 roku. Gdy dokument został złożony w Genewie, w świat została wysłana wiadomość, że w Roku Dziecka budująca komunizm Polska, dowiodła, że szanuje Prawa Człowieka, bo przygotowała Konwencję o Prawach Dziecka – tłumaczył prof. Marek Andrzejewski.

Drugi dzień konferencji

Badania Sekcji IWS

Wśród zagadnień poruszanych przez naukowców IWS z Sekcji Prawa Rodzinnego znalazły się m.in. referat o adopcjach zagranicznych, ochronie dziecka w środowisku cyfrowym oraz umieszczaniu małoletnich w zakładach opiekuńczo-leczniczych. – Badania tej sekcji najczęściej są badaniami empirycznymi na bardzo wysokim poziomie. Ich tematyka to Instytut Wymiaru Sprawiedliwości w pigułce. Badania prof. Elżbiety Holewińskiej-Łapińskiej dotyczące adopcji zagranicznych są tematem, którym pani profesor w IWS zajmuje się od wielu lat. IWS do swoich badań wraca po kilku latach i krytycznie analizuje, czy dana instytucja lepiej funkcjonuje. Naszą zaletą jest pamięć instytucjonalna, bo potrafimy nawiązywać do badań sprzed lat, by je ocenić przez pryzmat kolejnych badań – mówił dyrektor IWS prof. Piotr Rylski, który moderował panel Sekcji Prawa Rodzinnego.

Sekcja Praw Podstawowych zaprezentowała swoje badania nt. wolności religijnej dziecka, ochrony praw małoletnich w systemach prawnych krajów muzułmańskich oraz pieczy naprzemiennej. Prof. Piotr Mostowik z Uniwersytetu Jagiellońskiego mówił, że im więcej przepisów w relacjach między dziećmi, a rodzicami, tym więcej jest zamieszania w sądownictwie. – Sędziowie bardzo często stoją przed wyborem mniejszego zła, a nie dobra dziecka. Żyjący oddzielnie rodzice ogniskują swój konflikt wokół dziecka, które jest traktowane trochę jak przedmiot tego konfliktu – mówił prof. Mostowik. Jego zdaniem wprowadzanie pieczy naprzemiennej rodzi wiele wątpliwości, bo z jednej strony dba o równy interes skonfliktowanych rodziców i ich pełnomocników, ale niekoniecznie uwzględnia dobro dziecka. – Co dzieje się z psychiką dziecka, które mieszka tydzień u matki, a później tydzień z ojcem? Paradoks sytuacji, w której wszyscy dorośli będą zadowoleni z orzeczenia pieczy naprzemiennej, może skutkować tym, że interes i dobro dziecka stanie się czymś ulotnym – tłumaczył prof. Mostowik.

Sekcja Prawa i Procesu Cywilnego przedstawiła badania nad prawami dziecka do zachowku oraz problematykę ochrony dobra dziecka w kwestii jedności rodziny na podstawie Rezolucji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. – Konwencja o Prawach Dziecka wskazuje na prawo dziecka do rodziny. Nasze badania powiązane są z tym prawem, bo wskazujemy na prawo dziecka do spadkobrania. Pan dr Witold Borysiak prowadzi badania empiryczne na aktach sadowych na temat prawa nieletnich do zachowku już od wielu lat – mówiła prof. Joanna Taczkowska, kierownik Sekcji Prawa i Procesu Cywilnego IWS.

Prawo karne i statystyka

Drugiego dnia konferencji zaprezentowano badania Sekcji Prawa i Procesu Karnego, w których przedstawiono problem „bullyingu” jako postaci uporczywego nękania, badania nad wymiarem sprawiedliwości karnej wobec nieletnich oraz przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę osób małoletnich. Dr Paulina Banaszak-Grzechowiak mówiła o przestępstwach przeciwko wolności seksualnej popełnionych na szkodę osób małoletnich. W tym badaniu IWS wybrano sprawy z jednego roku. Zbadano akta sądowe 262. spraw, które dotyczyły 268. sprawców i 341. małoletnich pokrzywdzonych. Okazało się, że wśród sprawców dominuje wykształcenie zawodowe, podstawowe, gimnazjalne i średnie. Na 268 sprawców tylko 8. miało wykształcenie wyższe.

Badanie pokazało, że sądy wymierzały dosyć łagodne kary za przestępstw seksualne wobec małoletnich. – Karą najczęściej wymierzaną przez sądy z art. 200 paragraf 1 Kodeksu karnego (obcowanie płciowe z osobą poniżej 15 roku życia) było 2 lata pozbawiania wolności. Najsurowsza zasądzona kara to 4 lata pozbawiania wolności, a najłagodniejsza to kara grzywny 100 stawek dziennych po 30 zł. W tym przypadku sąd zastosował nadzwyczajne złagodzenie kary – mówiła dr Paulina Banaszak-Grzechowiak.

Sekcja Analiz Ekonomicznych Wymiaru Sprawiedliwości koncertowała się na analizach statystycznych i kryminologicznych dotyczących przestępstw na szkodę dzieci, problemem niealimentacji oraz przestępczości wśród nieletnich. Jedną z przekrojowych prezentacji dr Justyny Włodarczyk-Madejskiej była statystyka nieletnich, wobec których prawomocnie orzeczono środki wychowawcze i poprawcze od roku 1983 do 2020. – W latach 80. prawomocnie osadzonych przez sądy dla nieletnich było średnio ok. 10 tys. W latach 90. ubiegłego wieku mamy wzrost do około 20 tys., a w pierwszej dekadzie XXI wieku aż 45 tys. Pod koniec tej dekady zaczął pojawiać się spadek do 35 tys., który w 2020 roku wyniósł poniżej 20 tysięcy – mówiła dr Justyna Włodarczyk-Madejska. Przypomniała ona, że nieletni mogą być osądzeni za popełnienie czynu karalnego lub za demoralizację. O ile do roku 2014 w ogólnej statystyce przeważali nieletni, którzy dopuścili się czynów karalnych, to po 2015 roku zaczynają dominować nieletni wykazujący przejawy demoralizacji.

Dwudniowa konferencja na temat Praw Dziecka w badaniach IWS podzielona była na pięć paneli, w czasie których zaprezentowano aż siedemnaście referatów. – Nasza konferencja pokazała tylko niewielki procent pracy Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości. Rocznie prowadzimy blisko 200 badań w naszych sekcjach, które analizują ok. 10 tys. tomów akt. Bardzo się cieszę, że przy okazji 35-lecia Konwencji o Prawach Dziecka udało się nam upowszechnić bardzo ważne badania IWS, które dotyczą ochrony dzieci – podkreślił na zakończenie konferencji prof. Paweł Sobczyk.