Ekspertyza o przeciwdziałaniu handlowi ludźmi

2023-12-28

W Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji odbyła się prezentacja ekspertyzy dotyczącej komparatystycznej analizy zasadności stworzenia ustawy o przeciwdziałaniu handlowi ludźmi. – Polski system należy uznać za kompletny i spójny w omawianej płaszczyźnie. Niemniej jednak jego skuteczność musi być stale monitorowana ze względu na zmiany społeczne i cywilizacyjne zachodzące w świecie – mówił prof. Marcin Wielec, dyrektor Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.

Prezentacja prawnych aspektów handlu ludźmi była częścią projektu MSWiA  pt. „Zasadność stworzenia w polskim porządku prawnym ustawy o przeciwdziałaniu handlowi ludźmi”.  W ramach projektu Ministerstwo zamówiło w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości naukową ekspertyzę dotyczącą komparatystycznej analizy prawnej na temat tego przestępstwa. – Nasza analiza wskazuje na doniosłość zagadnienia handlu ludźmi w ujęciu nie tylko prawnym, ale także cywilizacyjnym. Handel ludźmi jest ciągle aktualnym zagrożeniem, któremu musimy się przeciwstawiać wszelkimi możliwymi sposobami. Jest to jedno z największych wyzwań współczesności, które musi być analizowane z wielu perspektyw – podkreślił prof. Marcin Wielec.

Dyrektor IWS wskazał, że polska Konstytucja stoi na straży praw i wolności jednostki. Nie dopuszcza nieuzasadnionej i arbitralnej ingerencji w te prawa. Dlatego też handel ludźmi uznawany jest za coś niedopuszczalnego, a polski system prawny wskazuje na instrumenty, które mogą zostać wykorzystane w celu walki z tym zjawiskiem.

Polski system prawny działa na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, stara się zapobiegać i przeciwdziałać handlowi ludźmi w sposób bieżący, czego wyrazem są akty normatywne. Ponadto Państwo Polskie stara się ciągle wyposażać służby w najnowsze narzędzia, które pozwalają rozpoznawać nowe zagrożenia. Po drugie, Polska posiada rozbudowany system pomocy pokrzywdzonym, od ułatwień natury formalnoprawnej, która przyśpiesza procedury administracyjne i chroni ofiarę, po kwestie pomocy materialnej i niematerialnej. – Polski system należy uznać za kompletny i spójny w omawianej płaszczyźnie. Niemniej jednak jego skuteczność musi być stale monitorowana ze względu na zmiany społeczne i cywilizacyjne zachodzące w świecie – uważa prof. Wielec.

W trakcie spotkania w MSWiA dr Paulina Banaszak-Grzechowiak przedstawiała regulacje prawne dotyczące handlu ludźmi na przykładzie Niemiec, Austrii i Rumuni. W Niemczech zakazane jest np. zatrudnianie cudzoziemca w warunkach pracy rażąco nieproporcjonalnych do warunków pracy niemieckich pracowników wykonujących te same obowiązki lub działalność porównywalną. Doktor Banaszak-Grzechowiak wykazała również, że wśród regulacji prawnych poszczególnych państw handel ludźmi jest bardzo często powiązany z wykorzystywaniem seksualnym i prostytucją. Dlatego też np. austriacki Kodeks Karny zakazuje “werbowania innej osoby do uprawiania prostytucji w państwie innym niż to, którego jest obywatelem lub w którym ma miejsce zwykłego pobytu”.

Autorzy ekspertyzy naukowej wskazują, że analiza regulacji odnoszących się do handlu ludźmi takich państw, jak Niemcy, Austria oraz Rumunia, prowadzą do wniosku, iż nie ma konieczności uchwalania w polskim porządku prawnym odrębnej ustawy, odnoszącej się do przeciwdziałania i zwalczania zjawiska handlu ludźmi. W prawie niemieckim, ani w prawie austriackim nie funkcjonują odrębne ustawy, poświęcone problematyce przeciwdziałania handlowi ludźmi i jego zwalczania. Najważniejsze regulacje odnoszące się do tej materii zawarte są w kodeksach karnych tych państw.

Pomimo stwierdzenia braku konieczności uchwalania odrębnej ustawy, ukierunkowanej na zapobieganie handlowi ludźmi, warto poddać pod rozwagę wprowadzenie do polskiego Kodeksu karnego przepisu stanowiącego odpowiednik art. 216 rumuńskiego Kodeksu karnego, w którym zostało spenalizowane zachowanie polegające na korzystaniu z usług oferowanych przez osobę, o której beneficjent wie, że jest ofiarą handlu ludźmi.

Analiza rozwiązań prawnych z Finlandii, Norwegii i Węgier prowadzi do wniosku, że należy rozważyć wprowadzenie zmiany w postaci utworzenia syntetycznej i kompleksowej ustawy, która mogłaby  regulować wyłącznie zagadnienia związane z przeciwdziałaniem handlowi ludźmi w zakresie sposobów i procedur wykrywania ofiar (a nie sprawców) oraz sposobów i procedur udzielania pomocy ofiarom handlu ludźmi.  Zdaniem autorów ekspertyzy można skorzystać w tym zakresie z rozwiązań stosowanych Finlandii. Na wzór fiński warto również wprowadzić w Polsce rozwiązanie polegające na utworzeniu odrębnego organu, powołanego do przeciwdziałania handlowi ludźmi.

Kierownik Centrum Analiz Strategicznych IWS dr Bartłomiej Oręziak dokonał analizy prawa międzynarodowego nt. przeciwdziałania handlowi ludźmi.  W zakresie prawa międzynarodowego istnieje kilka regulacji, które odnoszą się do zjawiska handlu ludźmi. Wśród nich pierwszą grupę stanowią regulacje wyznaczone przez organizacje międzynarodowe o charakterze regionalnym, takie jak Rada Europy, czy Unia Europejska, zasadniczo dedykowane terytorialnie dla Europy. Drugą grupę stanowią organizacje międzynarodowe o charakterze globalnym, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, czy jej agencja afiliowana – Międzynarodowa Organizacja Pracy, zasadniczo dedykowane dla wszystkich kontynentów współczesnego świata.  –  Polska  w pełni partycypuje w międzynarodowym dorobku legislacyjnym w zakresie handlu ludźmi. Uwaga ta dotyczy także aktów prawa Unii Europejskiej, gdyż one także są częścią prawa międzynarodowego. Inny jednak jest tutaj charakter powstawania zobowiązania, gdyż Polska jako państwo członkowskie UE (poprzez ratyfikację traktatu akcesyjnego oraz późniejszą ratyfikację Traktatu z Lizbony) zobowiązała się do przestrzegania wydawanych przez Unię Europejską m.in. dyrektyw oraz rozporządzeń – podkreśla dr Oręziak.

Przypomniał on także o dyrektywie UE zmieniającej dyrektywę 2011/36/UE, która nie stanowi jeszcze obowiązującego prawa. Jednak Polska jako państwo członkowskie UE stanie przed wyzwaniem implementacji nowych rozwiązań w niej zapisanych, które są związane z przymusowymi małżeństwami, nielegalną adopcją, przestępstwami popełnianymi przy użyciu Internetu oraz odpowiedzialnością karną za korzystanie z usług ze świadomością, że dana osoba jest ofiarą handlu ludźmi.