TABLE OF CONTENTS Część pierwsza. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ORZEKANIA SEPARACJI W POLSKIM PRAWIE Rozdział 1. Separacja małżeńska w opiniach społeczeństwa oraz ustalenia statystyczne dotyczące separacji orzeczonych przez polskie sądy w latach 1999-2002 25 Rozdział 2. Materialnoprawne przesłanki orzeczenia separacji według kodeksu rodzinnego i opiekuńczego 49 Rozdział 3. Postępowanie w sprawach o orzeczenie separacji 75 Część druga. ORZEKANIE SEPARACJI PRZEZ POLSKIE SĄDY Rozdział 4. Cel badania akt spraw o orzeczenie separacji i hipotezy badawcze 111 Rozdział 5. Demograflczno-spoteczna charakterystyka małżeństw ubiegających się o orzeczenie separacji w trybie procesowym 119 Rozdział 6. Postępowanie w sprawach o separację w trybie procesowym 143 Rozdział 7. Charakterystyka spraw o separację zakończonych orzeczeniem rozwodu 203 Rozdział 8. Charakterystyka wnioskodawców oraz postępowanie w sprawach 693 o separację w trybie postępowania nieprocesowego 227 Rozdział 9. Podsumowanie wyników badania Oceny i wnioski 241
1. Separacja małżeńska jako nowa instytucja prawa rodzinnego w opiniach społeczeństwa, w okresie poprzedzającym jej wprowadzenie do systemu polskiego prawa 25
2. Konsekwencje rozpadu małżeństw – orzeczenia rozwodu i separacji (ustalenia statystyczne) 33
1. Pozytywna przesłanka orzeczenia separacji – zupełny rozkład pożycia małżeńskiego 49
1.1. Wspólne pożycie 49
1.2. Rozkład wspólnego pożycia małżonków w świetle literatury przedmiotu i orzecznictwa Sądu Najwyższego 52
1.3. Rola czynnika czasu i przyczyn rozkładu w ustalaniu stanu „zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego” 55
2. Negatywna przesłanka orzeczenia separacji – dobro wspólnych małoletnich dzieci 64
3. Negatywna przesłanka orzeczenia separacji – sprzeczność z zasadami współżycia społecznego 71
1. Uwagi ogólne 75
2. Postępowanie procesowe 76
2.1. Uwagi wprowadzające 76
2.2. Posiedzenie pojednawcze 78
2.3. Mediacja pozasądowa a mediacyjna działalność sądu w sprawach o separację 87
2.4. Żądanie orzeczenia separacji a żądanie orzeczenia rozwodu 96
2.5. Zakres kognicji sądu oraz tzw zasada integralności wyroku 99
3. Postępowanie nieprocesowe 105
3.1. Uwagi wprowadzające 105
3.2. Nakłanianie małżonków do pojednania 106
3.3. Zakres kognicji sądu 107
1. Czas trwania małżeństwa do dnia wpływu do sądu pozwu o separację 119
2. Ustrój majątkowy małżeński i sytuacja materialna małżonków 121
3. Charakterystyka demograficzno-społeczna żon 123
3.1. Wiek żon 123
3.2. Wykształcenie żon 124
3.3. Zatrudnienie, środki utrzymania żon 125
3.4. Wcześniejsze małżeństwa żon i dzieci pochodzące z wcześniejszych związków 127
3.5. Stosunek żon do religii 128
4. Charakterystyka demograficzno-społeczna mężów 129
4.1. Wiek mężów 129
4.2. Wykształcenie mężów 130|
4.3. Poziom wykształcenia mężów, których żony miały wykształcenie wyższe 131
4.4. Poziom wykształcenia żon, których mężowie mieli wykształcenie wyższe 131
4.5. Zatrudnienie, środki utrzymania mężów 132
4.6. Wcześniejsze małżeństwa mężów i dzieci pochodzące z wcześniejszych związków 135
4.7. Stosunek mężów do religii 136
5. Charakterystyka małżeństw, w których – w trakcie zbadanych postępowań procesowych o orzeczenie separacji – co najmniej jedno z małżonków odwoływało się do swoich przekonań światopoglądowych 136
6. Wspólne dzieci małżonków 140
1. Powód oraz pozew i jego uzasadnienie 143
1.1. Żądania pozwu 143
1.2. Przyczyny wyboru separacji 144
1.3. Uzasadnienie pozwu 145
2. Posiedzenie pojednawcze i próby mediacyjne 150
2.1. Posiedzenia pojednawcze 150
2.2. Próby mediacji pozasądowej 154
2.3. Tempus deliberandi 159
2.3.1. Sprawy, w których sąd zastosował art 440 § 1 kpc na posiedzeniu pojednawczym 161
2.3.2. Sprawy, w których sąd zastosował art 440 § 1 kpc na rozprawie 164
2.3.3. Wnioski 168
3. Rozstrzyganie o podstawowych sprawach rodziny na okres trwania procesu (art 443 kpc) 169
4. Stanowisko stron i postępowanie dowodowe 169
4.1. Stanowisko strony pozwanej w początkowej fazie postępowania 169
4.2. Przeprowadzone dowody 170
4.2.1. Przesłuchanie małżonków 170
4.2.2. Przesłuchanie świadków 171
4.2.3. Dowody z dokumentów 171
4.3. Ustalenia dotyczące pozytywnej przesłanki orzeczenia separacji zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego 173
4.4. Przyczyny rozkładu pożycia ustalone w postępowaniu dowodowym 179
5. Sposób rozstrzygnięcia sprawy 186
6. Zakończenie postępowania orzeczeniem separacji Rozstrzygnięcia zawarte w wyroku orzekającym separację 186
6.1. Wina rozkładu pożycia 187
6.2. Sposób rozstrzygnięcia o mieszkaniu i podziale majątku małżonków 188
6.3. Alimenty dla małżonka 188
6.4. Władza rodzicielska nad wspólnymi małoletnimi dziećmi 188
6.5. Orzeczenie o obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka 193
7. Sprawy zakończone oddaleniem powództwa 194
8. Sprawy zakończone umorzeniem postępowania 194
8.1. Umorzenie postępowania w związku z ustaniem małżeństwa wskutek śmierci małżonka 194
8.2. Umorzenie postępowania w związku z pojednaniem małżonków 195
8.3. Umorzenie postępowania wskutek cofnięcia pozwu 198
9. Sprawność postępowania procesowego o separację 199
1. Charakterystyka stron oraz postępowania w procesie o separację, zakończonego orzeczeniem rozwodu 203
1.1. Charakterystyka stron postępowania i ich sytuacji rodzinnej 203
1.2. Powód, żądania pozwu i jego uzasadnienie 205
1.3. Przebieg postępowania 209
1.3.1. Posiedzenie pojednawcze 209
1.3.2. Zabezpieczenie kosztów utrzymania rodziny na czas postępowania 210
1.3.3. Przeprowadzone dowody 210
1.4. Istotne ustalenia sądu dotyczące przesłanek orzeczenia rozwodu i przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego 210
1.4.1. Rozkład pożycia małżeńskiego 211
1.4.2. Dobro wspólnych małoletnich dzieci 214
2. Rozstrzygnięcia zawarte w wyroku rozwodowym 216
2.1. Wina 216
2.2. Rozstrzygnięcie o mieszkaniu rozwiedzinych małżonków 217
2.3. Władza rodzicielska 217
3. Porównanie głównych przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego oraz rozstrzygnięć zawartych w wyrokach orzekających separację i w wyrokach orzekających ozwod, w sprawach, które zostały rozpoczęte na podstawie pozwu o orzeczenie separacji 219
3.1. Przyczyny rozkładu pożycia 219
Wybrane rozstrzygnięcia wyroków orzekających rozwód i wyroków orzekających separację 222
3.2.1. Wina rozkładu pożycia 222
3.2.2. Władza rodzicielska nad wspólnymi dziećmi 223
1. Charakterystyka wnioskodawców i ich sytuacji rodzinnej 227
1.1. Staż małżeński wnioskodawców 227
1.2. Wiek wnioskodawców 227
1.3. Wykształcenie wnioskodawców 228
1.4. Miejsce zamieszkania i źródła utrzymania wnioskodawców 229
1.5. Poziom dochodów wnioskodawców 231
1.6. Sytuacja rodzinna wnioskodawców 231
1.7. Światopogląd wnioskodawców 232
2. Żądanie orzeczenia separacji w trybie postępowania nieprocesowego 233
2.1. Forma wyrażenia zgodnego żądania orzeczenia separacji 233
2.2. Dodatkowe żądania przedstawione we wniosku o orzeczenie separacji 234
2.3. Uzasadnienie żądania orzeczenia separacji 234
3. Przebieg postępowania 236
3.1. Nakłanianie małżonków do pojednania 236
3.2. Postępowanie dowodowe 236
3.3. Przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego ustalone przez sąd 237
3.4. Wynik postępowania 239
3.5. Szybkość postępowania
Aneksy. Opisy wybranych spraw o orzeczenie separacji 259
Aneks 1. Separacja wybrana przez powoda z przyczyn światopoglądowych jako środek rozwiązania kryzysowej sytuacji w małżeństwie 261
Aneks 2. Orzeczenie separacji w trybie postępowania procesowego według przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego 264
2.1. Niewierność pozwanego 264
2.2. Nadużywanie alkoholu przez pozwanego 266
2.3. Zmiana wyznania – nowy model życia 268
2.4. Choroba jednego z małżonków jako główna przyczyna rozkładu pożycia małżeńskiego 269
2.5. Dysproporcja wykształcenia małżonków 273
2.6. Długotrwały wyjazd zagraniczny jednego z małżonków 280
Aneks 3. Opisy wybranych spraw o orzeczenie separacji w trybie nieprocesowym według celu wystąpienia o separację 282
3.1. Ułatwienie uzyskiwania indywidualnej pomocy społecznej przez każdego z pozostających w separacji faktycznej bezrobotnych małżonków 282
3.2. Kulturalne rozstanie i uregulowanie sytuacji prawnej 283
Aneks 4. Orzeczenie separacji mimo pierwotnego żądania orzeczenia rozwodu 284
Aneks 5. Orzeczenie rozwodu mimo pierwotnego żądania orzeczenia separacji 291
Aneks 6. Oddalone powództwa o separację 295