Projekt „Zintegrowany System Zapobiegania Przemocy Domowej” jest organizowany przez Instytut Sprawiedliwości w Warszawie (organizator projektu) w partnerstwie z Uniwersytetem w Stavanger (partner projektu)
UZASADNIENIE PROJEKTU
Głównym celem projektu pt. „Zintegrowany system zapobiegania przemocy domowej” (The Integrated System of Domestic Violence Prevention)” jest opracowanie modelu zapobiegania przemocy domowej na poziomie gminy. Zaproponowane w modelu rozwiązania, na poziomie profilaktyki selektywnej, mają doprowadzić do zmniejszenia występowania zjawiska przemocy domowej. Opracowany i przetestowany, w ramach Centrów dla Rodzin, model ma odpowiedzieć na dwie zidentyfikowane potrzeby: brak integracji działań interesariuszy na poziomie gminy oraz brak działań w ramach profilaktyki selektywnej (osoby doświadczające trudności w relacjach i z tego powodu zagrożone przemocą domową). Projekt będzie realizowany w partnerstwie naukowców z Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie (lider projektu) oraz Uniwersytetu w Stavanger (partner projektu).
Przemoc domowa (PD) jest narastającym problemem w wielu krajach europejskich. W 2019r. Policja odnotowała ponad 88 tys. ofiar PD. Najlepszym sposobem radzenia sobie z tym problemem jest niedopuszczanie do niego poprzez działania profilaktyczne. W obecnym systemie dominują działania z 2 obszarów: interwencyjnym (reakcja na ujawnioną PD) oraz profilaktycznym na poziomie uniwersalnym. Jest to związane z istnieniem wyspecjalizowanych instytucji w zakresie pomocy ofiarom oraz szerokiej ofercie programów profilaktycznych uniwersalnych, np. w szkołach. Brakuje wdrażania profilaktyki selektywnej oraz wskazującej. Profilaktyka wskazująca (por. K. Ostaszewski, Nowe definicje poziomów profilaktyki, Remedium 2005 nr 7) w obszarze przemocy nie jest obecna w działaniach instytucji i organizacji. Jednym z czynników, które mogą prowadzić do występowania przemocy jest niska jakość relacji pomiędzy dorosłymi partnerami (por. J.Przeperski, Diagnozowanie zjawiska przemocy domowej – konteksty teoretyczne i praktyczne, 2019, Family Forum nr 9). Obecnie w małym zakresie prowadzone są działania dotyczące wspierania relacyjnego (poradnictwo dla małżonków, partnerów). Poradnictwo rodzinne jest realizowane przez 127 jednostek specjalistycznego poradnictwa rodzinnego (58 gminy, 69 powiaty – MRPiPS za 2016). W wielu przypadkach główny akcent jest położony na poradnictwo wychowawcze i w niewielkim stopniu relacyjne. W Polsce nie posiadamy narzędzi diagnostycznych pozwalających na identyfikację osób szczególnie zagrożonych występowaniem przemocy (identyfikacja grup objętych profilaktyką wskazującą). Problemem jest także stosunkowo słaba koordynacja działań profilaktycznych. Mała ilość zintegrowanych działań profilaktycznych, także dotyczących wsparcia relacyjnego, wynika z braku odpowiednich modeli oraz narzędzi pracy, które mogłyby być wykorzystane przez instytucje gminne i powiatowe. Konieczne jest więc przygotowanie rozwiązania systemowego, które będzie miało zastosowanie w różnych typach gmin. Grupą docelową są pracownicy instytucji systemu profilaktyki przemocy (np. pracownicy socjalni, pedagodzy, terapeuci, psycholodzy, kuratorzy, przedstawiciele NGO) oraz specjaliści skupieni w Centrach dla Rodzin (realizowane w ramach małych grantów). Beneficjentami końcowymi będą zarówno rodziny, pary doświadczające trudności w relacjach, które mogą prowadzić do występowania przemocy, jak i pracownicy instytucji i organizacji. Stworzenie modelu jest zgodne z art. 7 Konwencji Stambulskiej.
Działania zaplanowane w projekcie mają przyczynić się do zmniejszenia wskazanych problemów związanych z występowaniem przemocy domowej. Metodyka działania jest zgodna ze standardami tworzenia polityk publicznych (analiza sytuacji zastanej, wypracowanie rozwiązania, testowanie rozwiązania, opracowanie finalnego rozwiązania/programu, upowszechnianie rozwiązania). W projekcie wyróżniono 7 głównych etapów (odpowiadają one wskazanym produktom):
1. Analiza i ocena systemu profilaktyki przemocy domowej i wsparcia relacyjnego oraz jego dostępności dla klientów w Polsce i Norwegii;
2. Przygotowanie narzędzia do identyfikacji przypadków zagrożonych przemocą domową wynikającą z dysfunkcyjnych relacji interpresonalnych (Skala Oceny Ryzyka Relacyjnego – Relational Assessment Risk Scale);
3. Przygotowanie poradnika „Wdrażanie lokalnego systemu wspierania relacji interpersonalnych dla rodzin zagrożonych przemocą domową”
4. Przygotowanie gmin do testowania modelu;
5. Ewaluacja i optymalizacja testowanego w gminach modelu zintegrowanego systemu zapobiegania przemocy domowej.
6. Ewaluacja końcowa, opracowanie finalnej wersji modelu;
7. Upowszechnianie modelu „Zintegrowany system profilaktyki przemocy domowej” (decydenci, gminy nie biorące udziału w projekcie, profesjonaliści, naukowcy w Polsce i za granicą).
Realizowane działania w ramach projektu zostały zaprojektowane w oparciu o metodologię tworzenia polityk publicznych opartych na dowodach i badaniach naukowych. Pierwszy etap pozwoli na identyfikację istniejących rozwiązań oraz potrzeb związanych z profilaktyką i występowaniem zjawiska przemocy domowej oraz uwarunkowaniami dostępności do usług w zakresie profilaktyki i wsparcia. Jest to etap konieczny do wypracowania modelu, który będzie opierał się na aktualnych i rzetelnych danych naukowych. Stworzona Skala Oceny Ryzyka Relacyjnego będzie pierwszym tego typu narzędziem screeningowym pozwalającym na identyfikację rodzin zagrożonych przemocą domową implikowaną dysfunkcyjną relacją. Jest ona konieczna do wdrożenia działań na poziomie profilaktyki wskazującej. Poradnik „Wdrażanie lokalnego systemu wspierania relacji interpersonalnych dla rodzin zagrożonych przemocą domową” będzie opracowaniem zawierającym zarówno propozycje rozwiązań systemowych na poziomie gminy (współpraca instytucji) jak i metodyczny model pracy z rodzinami z dysfunkcyjnymi relacjami interpersonalnymi. Będzie on głównym materiałem, na którym oparte będzie wdrażanie modelu i przygotowanie, profesjonalistów w czasie szkoleń. W okresie wdrażania modelu w gminach, zespół badawczy będzie prowadził ciągłą ewaluację modelu oraz przekazywał propozycje jego optymalizacji. Praktyczna weryfikacja modelu i jego obiektywna, naukowa ocena pozwoli na zapewnienie wysokiego poziomu jego efektywności oraz dostępności. Końcowa ewaluacja pozwoli na wypracowanie zoptymalizowanej finalnej wersji modelu. Ostatnim etapem jest upowszechnianie modelu tak, by mógł być on stosowany powszechnie jako rozwiązanie systemowe w Polsce.
Partnerem w projekcie jest norweski Uniwersytet w Stavanger. Został on wybrany, ponieważ jest jednostką naukową, która posiada doświadczenie w prowadzeniu międzynarodowych projektów dotyczących sfery społeczno-kulturowej. Współpracował także w partnerstwie z polskimi uczelniami. Uniwersytet w Stavanger realizował będzie działania w każdej fazie projektu. Przez cały okres trwania projektu przewidzianych jest szereg spotkań polskiej i norweskiej grupy badawczej (zarówno w Polsce jak i w Norwegii). Norweska grupa badawcza przeprowadzi przegląd literatury oraz dokumentów o tematyce przemocy domowej dostępnych w Norwegii, przeprowadzi badania na temat instytucji zajmujących się zapobieganiem przemocy oraz pomocą osobom nią dotkniętych w Norwegii, przeprowadzi badania ankietowe na temat dostępności do systemu zapobiegania przemocy domowej w Norwegii, weźmie udział w opracowywaniu publikacji dotyczącej ubogacania relacji w rodzinie oraz w opracowywaniu narzędzi mających posłużyć do oceny modelu zapobiegania przemocy domowej. W końcowej fazie projektu norwescy naukowcy wezmą udział w konferencjach w celu upowszechnienia informacji o opracowanym i przetestowanym modelu.
Efektem projektu będzie stworzenie, opartego na opracowanej skali Relational Risk Assessment Scale, modelu przeciwdziałania przemocy domowej, który będzie ogólnodostępny i możliwy do wdrożenia przez każdą gminę. Przeprowadzone w trakcie trwania projektu szkolenia dla specjalistów w dziedzinie wsparcia i pomocy dla dzieci i rodzin dotkniętych przemocą domową zapozna ich z opracowanym modelem. Opracowana w ramach projektu publikacja dotycząca ubogacania relacji w rodzinie będzie dostępna także po jego zakończeniu. Projekt umożliwi nawiązanie relacji pomiędzy polskimi oraz norweskimi naukowcami.